مهندس مسعود عتیقی در گفت وگو با ایسنا اظهار کرد: با توجه به اینکه مدار حرکت ظاهری خورشید بر کره آسمان که به نام دایرةالبروج شناخته می‌شود، با مدار استوای آسمان ۲۳.۵ درجه زاویه دارد، این مدارات فرضی در آسمان، در دو نقطه با یکدیگر تقاطع دارند.

وی گفت: یکی از این نقاط، اعتدال بهاری همان آغاز نوروز و سال نو است و دیگری اعتدال پاییزی است.

عتیقی خاطر نشان کرد: صبح روز شنبه، اول مهر ۱۴۰۲ در ساعت ۱۰ و ۲۰ دقیقه، مرکز خورشید به نقطه اعتدال پاییزی رسیده و فصل پاییز در نیمکره شمالی زمین آغاز خواهد شد. این در حالی است که در دو نیمکره شمالی و جنوبی زمین، فصول عکس یکدیگر رخ داده و در ابتدای پاییز در نیمکره شمالی، ساکنان نیمکره جنوبی در آغاز بهار قرار خواهند داشت.

کره آسمان و نقاط اعتدال

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران تاکید کرد: بدیهی است که در آغاز پاییز وضعیت ۶ ماه روز در قطب شمال پایان یافته و ۶ ماه شب بر قطب شمال زمین شروع می‌شود.

وی اضافه کرد: این در حالی است که وضعیت «روز ۶ ماهه» در قطب جنوب زمین در این زمان آغاز خواهد شد.

عتیقی اضافه‌ کرد: دلیل اینکه به نقاط اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی، «اعتدالین» گفته می‌شود، آن است که در این دو موقعیت از سال (اول بهار و اول پاییز)، طول روز و شب با هم برابر و ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب را ساکنان کره زمین تجربه می‌کنند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، افزود: باید در نظر داشت که اگر مرکز خورشید معیار طلوع و غروب مهر تابان محسوب می‌شد، این شرایط تساوی روز و شب بیشتر به واقعیت نزدیک بود و این در حالی است که پایین رفتن کامل قرص خورشید در افق و یا بر آمدن اولین تابش خورشید در یک منطقه، به ترتیب بیانگر پایان روز و یا آغاز روز است.

وی اظهار کرد: به همین دلیل در برخی از مناطق طول روز در زمان اعتدال پاییزی کمی بیشتر از ۱۲ ساعت است؛ به طور مثال در هنگام اعتدال پاییزی، روز در تهران نزدیک به ۱۲ ساعت و ۸ دقیقه به درازا می‌انجامد، ولی دو روز بعد از این تاریخ یعنی سوم مهرماه، طول روز و شب به ۱۲ ساعت می‌رسد.

به گفته وی، این زمان در نقاط عرض‌های جغرافیایی شمالی‌تر کره زمین متفاوت‌تر بوده و در روز اعتدال پاییزی و آغاز فصل پاییز، در شهر آمستردام هلند طول روز بیش از ۱۲ ساعت و ۹ دقیقه است و در ضمن تفاوت هر روز نسبت به روز قبل نیز در عرض‌های جغرافیایی شمالی زمین نسبت به یکدیگر ۳ دقیقه متفاوت است.

این فعال حوزه نجوم تاکید کرد: به مرور پس از آغاز فصل پاییز. به طول شب افزوده شده و از طول روز کاسته می‌شود، به نحوی که در شبانگاه ۳۰ آذر هر سال، در نیمکره شمالی طولانی‌ترین شب سال و یا شب چله واقع شده است.

وی اضافه کرد: جالب است علاقه‌مندان بدانند که به جای در نظر گرفتن یک تاریخ خاص برای آغاز یک فصل، در هواشناسی روش متفاوتی جهت شروع فصول از جمله پاییز وجود دارد، به این گونه که با توجه به میانگین دما، آغاز فصول در نظر گرفته می‌شود.

عتیقی خاطر نشان کرد: ایرانیان باستان از گذشته‌های دور از تغییر فصول آگاهی داشته و با بناهای شاخص و روش‌های دیگر آغاز هر فصل را مشخص می‌کردند تا بتوانند به طور مثال در پایان فصل تابستان با جمع‌آوری محصولات کشاورزی، خود را برای آغاز فصل جدید و کشت پاییزی آماده کنند.

وی تاکید کرد: حتی در برخی از مقاطع تاریخی ایران، آغاز سال نو در اول مهرماه و با شروع فصل پاییز جشن گرفته می‌شد.