درست نیم قرن قبل و در سال ۱۹۷۳ میلادی (۱۳۵۲ خورشیدی) داگ برگر، ستاره شناس آماتور امریکایی با بردن تلسکوپ خود به میان مردم، ایده اولیه روزی به نام «روز ستاره شناسی» را مطرح و با پیوستن ایالت‌های مختلف امریکا به این مناسبت، ابتدا به صورت ملی و با پیوستن گروه‌های نجومی دنیا به آن، تبدیل به یک حرکت بین المللی شد که به مراتب با اهمیت‌تر است.

روش انتخاب این روز و هفته به نوعی نجومی بوده و با تعیین دیگر مناسبت ها در طول سال که ثابت هستند تفاوت خاص دارد؛ بدین صورت که از میانه‌ ماه آوریل تا میانه‌ ماه می (۲۶ فروردین تا ۲۵ اردیبهشت هر سال) روز شنبه‌ای که به تربیع اول ماه نزدیک باشد، به عنوان "روز جهانی ستاره شناسی" انتخاب می شود و دلیل توجه به کره ماه در این انتخاب، آن است که کره ماه به عنوان همسایه زمین و جرم دوست داشتنی زمینی‌ها، دارای ویژگی‌های زیبایی برای مشاهده از درون تلسکوپ و حتی با چشم غیرمسلح است.

خوشبختانه پس از فراگیری روز جهانی ستاره شناسی در دنیا و از جمله در کشورمان، هفته جهانی اخترشناسی نیز از سوی لیگ مربوطه بنیان گذاشته شد و به گروه‌ها و انجمن‌های نجومی فرصت بیشتری داد تا در طول یک هفته و نه صرفا در یک روز به ترویج دانش اخترشناسی بپردازند.

تعطیلی رسمی کشورها نیز در طول هفته ستاره شناسی برای انجام این مناسبت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، هر چند که برای اجرای برنامه در مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و فضاهای رسمی، روزهای کاری هفته از جمله شنبه روز جهانی اخترشناسی به مراتب مناسب‌تر خواهد بود.

از سال 2007 میلادی (۱۳۸۶خورشیدی) نیز لیگ جهانی بجز یک روز در بهار (مطابق سالیان قبل)، پیشنهاد یک روز در پاییز را برای گرامیداشت روز جهانی ستاره شناسی ارائه داده و سعی در افزایش این فرصت‌ها برای اشاعه فرهنگ این دانش کهن داشته است.

فایل کتابچه روز و هفته جهانی ستاره شناسی:

http://www.skyandtelescope.com/wp-content/uploads/Astronomy-Day-Handbook-7th-edition.pdf

پیشینه بزرگداشت روز و هفته ستاره شناسی در ایران

در سال ۱۳۸۰ خورشیدی، برای اولین بار روز جهانی ستاره شناسی پس از مکاتبات با لیگ جهانی برگزاری این مناسبت بین المللی و دریافت بروشورها و پوسترهای این حرکت علمی ترویجی، همزمان با روز تعیین شده از سوی جامعه جهانی، در فرهنگسرای بهمن از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران به اجرا در آمد.

آماتورهای این رشته بطور قطع توجه دارند که یک روز جهانی با یک روز ملی متفاوت است؛ و در یک مناسیت جهانی مردم دنیا در یک روز خاص و با یک شعار واحد، در صدد فرهنگ سازی برای تحقق یک موضوع خاص هستند و این یکی از زیبایی‌های مناسبت‌های بین المللی به شمار می‌رود که باید به آن توجه نمود. ضمن انکه اساسا" هنر همگامی با جامعه جهانی، نشان از فرهنگ و تمدن فرهنگ شرقی و از جمله مردم کشور عزیزمان ایران می تواند باشد و مناسب است با نگاه به دهکده کوچک جهانی، خود را تافته جدا بافته از جامعه بین المللی ندانیم.

جالب اینجاست که روز جهانی ستاره شناسی با شعار «آوردن تلسکوپ‌ها به میان مردم و تقسیم عشق نسبت به آسمان با همگان» هدفگذاری شده است، از این رو این روز و هفته جهانی فرصت مغتنمی است تا مردم خوبمان که عموما به این دانش گرایش دارند، ولی امکانات کافی در اختیار ندارند، با واقعیات علمی آشنا شوند و مرز میان خرافه و شبه علم را از دانش برای آنها ترسیم کنیم، ولی این مهم نیز گاهی با آسیب‌هایی همراه است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

روز و هفته جهانی ستاره شناسی 1402

تقسیم عشق به آسمان با بقیه مردم، آشنا کردن آنها با اطلاعات نجومی، پرهیز دادن جامعه از روی آوری به خرافه ها و تفکیک آن از این دانش جذاب، معرفی مفاخر کشور و جهان، توزیع نشریات مرتبط برای ماندگار نمودن اطلاعات ارایه شده؛ بخشی از اقدامات افراد، گروهها و مراکز می تواند باشد که باید بدون داشتن مرز و محدودیت، هر فرد یا گروه بتواند نسبت به بالا بردن آگاهی عمومی در این روز اقدام نماید.

امسال طبق جدول مندرج در کتابچه این مناسبت (لینک بالا)، از روز دوشنبه 4 تا یکشنبه 10 اردیبهشت ماه جاری (24 تا 30 آوریل 2023) هفته جهانی ستاره شناسی و شنبه نهم اردیبهشت (29 آوریل) روز جهانی اخترشناسی در سال 1402 می باشد.

شعار امسال ما در هفته جهانی ستاره شناسی 1402 (2023): ستاره شناسی، دانش فراگیر

شوربختانه طی سالهای پایانی قرن 14 خورشیدی (1399 و 1400) شیوع بیماری کرونا باعث شد تا برنامه های روز و هفته ستاره شناسی کم رونق شده و بیشتر به فضای مجازی بسنده گردد و جا دارد باز هم همچون سالیان اخیر و در دوران پاندمی کووید 19 که سپاسگزار کادر درمان و پزشکان عزیز کشورمان در کمک به مردم برای مهار بیماری کرونا بوده ایم، باز هم قدردان از جان گذشتگی های کادر درمان باشیم، امیدورایم اکنون و با زحمات و فداکاری های قابل ستایش کادر درمان که طی سالیان اخیر صورت گرفته و با واکسیناسیون سراسری پاندمی کووید 19 کاهشی شده است، بجای روی آوری فعالیتها در بستر فضای مجازی، شاهد گسترش فعالیتهای علمی ترویجی حضوری باشیم؛ چرا که اجرای برنامه های علمی ترویجی چهره به چهره، بی شک در علاقمند سازی نوجوانان و توسعه نجوم آماتوری اثرگذاری بیشتری دارد.

ما و کارشناسان مان امسال قصد داریم تا بصورت نمادین، با اجرای یک برنامه علمی ترویجی نجومی در یکی از بیمارستان های تهران در هفته جهانی اخترشناسی، از کادر درمان کشورمان تشکر عملی داشته باشیم و به سایر گروههای نجومی کشور نیز توصیه می نماییم تا در شهرهای خود و در یکی از روزهای هفته جهانی ستاره شناسی به اجرای برنامه های اینچنینی برای کادر درمان شهرشان بپردازند.

در ضمن انجمن نجوم آماتوری ایران با انجام پیگیری های لازم، برنامه ریزی نموده است که همگام با جامعه جهانی و در یک روز، یکصدا با آماتورهای کشورهای مختلف به ترویج این دانش کهن و جذاب بپردازد و برنامه رصدی عمومی را همچون همیشه بصورت رایگان در روز شنبه 9  اردیبهشت ماه (روز جهانی ستاره شناسی 1402) در تهران برای عموم علاقمندان به اجرا در آورد که جزئیات آن متعاقبا اعلام خواهد شد؛ حضور در این برنامه برای تمامی علاقمندان و خانواده ها آزاد است.

متاسفانه به جای حضور گروه‌های متعدد در مناطق مختلف کلانشهرهایی همچون تهران و مراکز استان‌ها، بعضا شاهد تمرکز این فعالیت‌ها در یک نقطه خاص هستیم که اقدام پسندیده و منطقی نیست و فرصت یادگیری را از بسیاری از بخشهای جامعه سلب می نماید.

اجرای برنامه‌های روز و هفته جهانی ستاره شناسی بدون توجه به اهداف لیگ جهانی برگزار کننده این رویداد، از دیگر آسیب‌های توسعه نجوم آماتوری کشور است و به جای آنکه دست اندرکاران رصدخانه‌ها به میان مردم آمده و تجهیزات رصدی در اختیار عموم قرار گیرد، شاهد هستیم که از علاقه مندان دعوت می‌شود تا به یک منطقه خاص که گاهی دور از دسترس همگان است، مراجعه کنند و بیشتر به فعالیت‌های با جنبه نمایشی پرداخته می‌شود.

باید پذیرفت که این امر کارایی حداکثری خود را برای ارتباط برقرار کردن با اقشار مختلف جامعه از دست می‌دهد و صرفا کسانی که از امکانات لازم و درک اهمیت موضوع برخوردارند، به این فضاها می‌روند؛ در حالی که بسیاری از استعدادها در گوشه و کنار شهرهای بزرگ و به دور از دسترسی این تشکل‌ها، از آشنایی با دانش آسمانی اخترشناسی محروم می‌مانند و این مسئله با ایجاد فرصت های مساوی برای روی آوری به دانش اخترشناسی، که از اهداف لیگ جهانی برگزار کننده چنین مناسبت هایی است، در تضاد می باشد.

ضرورت نگاه ویژه به جایگاه نجوم آماتوری در ایران

در دهه ۸۰ خورشیدی و با اوج گیری فعالیت‌های پراکنده ای که از دهه‌های گذشته با تلاش پیشکسوتانی همچون استاد فقید سرفراز غزنی و ... آغاز گردیده بود، انجمن نجوم آماتوری ایران با اثبات توانمندی آماتورهای این رشته و ایجاد جو رقابتی؛ در پی اثبات توانمندی گروه‌ها و مراکز خودجوش نجومی کشور بود و در دهه ۹۰ نیز علاقه مند بودیم که قوانین و حمایت‌های کافی از گروه‌های آماتوری تصویب گردد، ولی متاسفانه بنا به دلایل مختلف، این امکان در سطح گسترده تا کنون فراهم نشده! و امیدواریم در سال‌های پیش رو شاهد رفع مشکلات قانونی برای تسهیل فعالیت علمی ترویجی علاقه مندان کشور باشیم و حمایت درخور از مراکز فعال نجومی صورت پذیرد؛ چرا که نقش اساسی در برنامه‌های متعدد علمی در طول سال بر عهده گروه‌ها و مراکز آماتوری کشور بوده و باید بیش از پیش به اهمیت حمایت رسمی و مالی از این گروه‌ها پرداخته شود.

فراموش نشود از آنجا که فرهنگ بر علم مقدم می باشد؛ نتیجه چنین رویکرد حداکثری طی سالیان گذشته، ترغیب جوانان و نوجوانان به ادامه تحصیل درگرایشهای مختلف علوم پایه بویژه دانش نجوم بوده است، ولی متاسفانه شاهد توجه کمتری به جایگاه آن در کشورمان هستیم! تا جایی که به طور مثال در دهه‌های اخیر و اوج گیری فعالیت‌های نجومی در ایران و زحمات بعضا شبانه روزی انجمن نجوم آماتوری ایران و گروه‌های متعدد در شهرهای مختلف که به معرفی بیش از پیش دانش کهن و جذاب ستاره شناسی به صورت خودجوش پرداخته‌اند، توجه زیربنایی و درخور برای کمک به توسعه این فعالیت‌ها نشده و به نوعی طراوت علمی در جامعه کاهش یافته است و بی توجهی به اینگونه فعالیتها تا حدی است که به گونه ای این تلاش‌ها و مراکز فعال آن نادیده گرفته و متاسفانه حذف شده اند.

بدیهی است کار آکادمیک وظیفه دانشگاهها و مراکز علمی معتبر دنیاست و قطعاً حوزه آماتوری و آکادمیک می بایست از یکدیگر تفکیک و باز شناسی شده و جایگاه حرکتهای خود جوش علمی بدور از تایید و رد سلیقه ای مورد ملاحظه جدی قرار گیرد.

تصویب "روز ملی ستاره شناسی" درسال گذشته

چون مناسبتی با عنوان جهانی و از ورای مرزها مطرح شده است؛ با توجه به پیشینه کشورمان در این زمینه، جا داشت تا به "روز ملی اخترشناسی" نیز توجه در خور می گردید.

خوشبختانه در سال گذشته و پس از پیگیری های لازم، گامهای اولیه قانونی برداشته شد و پیشنهاد انجمن نجوم آماتوری ایران که در اوایل دهه 90 خورشیدی، مبنی بر انتخاب 13 شهریور زادروز ابوریحان بیرونی اخترشناس نامدار کشورمان و روز بزرگداشت ایشان در هر سال، به عنوان "روز ملی ستاره شناسی"  مطرح شده بود، در قالب روز ملی علوم پایه،  به تصویب رسید و پیشنهاد بیش از یک دهه گذشته این مرکز کشوری در این زمینه به نوعی نتیجه داد.

چه خوب است از هم اکنون مراکز فعال نجوم آماتوری کشور، برای اجرای برنامه های متنوع علمی ترویجی در روز 13 شهریور امسال به عنوان اولین سال تصویب این مناسبت، برنامه ریزی های در خوری داشته باشند تا از این طریق زمینه های حمایت از گروههای آماتوری بیش از پیش فراهم گردد.

آسمان زندگی تان صاف