موضوع رؤیت هلال نه تنها در ایران و کشورهای اسلامی، بلکه طی ۱۵۰ سال اخیر در غرب نیز مورد توجه قرار داشته است و شماره ماه گرد نجومی بیانگر فعالیت علمی یک قرن اخیر در کشورهای غربی در این زمینه است به نحوی که تا پیش از حدود دو دهه قبل، رکورداران رؤیت هلال‌ ماه‌های جوان غربی و برخی از آنها امریکایی بوده‌اند، ولی خوشبختانه با رویکردهای جدی آماتورهای کشورمان و رصدهایی که طی چندین سال اخیر در کشور صورت گرفته است نه تنها نام ایرانیان در بالای فهرست رکورداران رؤیت قرار گرفته است بلکه مقالاتی در مجلات معتبر نجومی آمریکا در این زمینه به چاپ رسیده و فعالیت‌های رصدگران کشورمان را تبیین کرده است.

در حقیقت جذابیت رؤیت هلال ماه مربوط به پارامترهای علمی آن است که پس از محاسبه توسط رصدگران با استفاده از چشم و یا ابزارهای توانمند رصدی، امکان مشاهده یک هلال جوان در شامگاه بیست و نهمین روز ماه قمری مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد. از این نظر هلال‌های ماه به سه گروه هلال‌های "قابل رؤیت"، "غیر قابل رؤیت" و "بحرانی" تقسیم بندی می‌شوند؛ اگر محاسبات برای رؤیت یک هلال آن را قابل رؤیت نشان دهد، (با چشم و یا ابزارهای رصدی)، به معنای آن است که ضوابط علمی که گاهی اوقات تا ۱۵ پارامتر علمی مورد نظر قرار می‌گیرد، برای آن هلال بالاتر از حد تجربی و رصدهای قبلی شیفتگان رؤیت هلال ماه بوده است. در هلال‌های غیر قابل رؤیت شرایط به گونه‌ای است که ضوابط علمی حکم به قابل مشاهده بودن آن با چشم و یا حتی ابزارهای رصدی در شامگاه بیست و نهمین روز از ماه قمری نمی‌کند، در این میان برخی هلال‌ها هستند که به هلال "بحرانی" معروف هستند و هر چند این نوع هلال‌ها تنها اختصاص به ماه رمضان و یا برخی ماه‌های قمری خاص الزاما ندارد ولی شرایط رصدی این گونه هلال‌ها به گونه‌ای است که برخی از پارامتر‌های مهم، در تراز رصدهای تجربی قبلی قرار می‌گیرد و حتی گاهی پایین‌تر از این ترازها قرار دارد، از این رو برای رصدگران بسیار مورد توجه است که برای رصد چنین هلال‌هایی اقدام کنند.

دلیل تاکید بر روز بیست و نهم ماه قمری آن است که دوره هلالی ماه‌ها ۲۹.۵ شبانه‌روز است و با توجه به عدم وجود نیم شبانه‌روز در تقویم با کم کردن این مقدار از عدد مورد اشاره به عدد ۲۹ می‌رسیم و با اضافه کردن نیم‌شبانه روز به این عدد (۲۹.۵)  به ۳۰ شبانه روز خواهیم رسید؛ بنابراین ماه‌های قمری ۲۹ و یا ۳۰ روزه هستند و هرگز نمی‌تواند ۲۸ روزه و یا ۳۱ روزه باشند و به همین دلیل است که در صورت عدم امکان رؤیت هلال در بیست و نهمین شامگاه یک ماه قمری، به طور قطع آن هلال در شامگاه روز سی‌ام (روز بعد) قابل مشاهده خواهد بود و چه بسا از نظر درخشندگی، طول کمان، ارتفاع ماه و برخی پارامترهای علمی دیگر در روز سی‌ام در افق بالا دیده شود. بر این اساس در روز جمعه پنجم اردیبهشت99 برابر با  ۳۰ شعبان 1441، هلال با ارتفاع نسبتاً خوب و مکث بیش از یک ساعت و درخشندگی نزدیک به دو درصد در افق غرب تهران و سایر شهرهای کشور قابل مشاهده است.

حال به سراغ شرایط خاص رؤیت پذیری هلال رمضان ۱۴۴۱ قمری می‌رویم:

با توجه به لحظه مقارنه که ساعت ۶:۵۶ صبح روز پنج‌شنبه ۴ اردیبهشت سال ۱۳۹۹ برابر با ۲۹ شعبان ۱۴۴۱ است، به اولین غروب پس از مقارنه یعنی غروب این روز توجه می‌کنیم اما متاسفانه بسیاری از پارامترها شرایط نامناسبی برای امکان رؤیت پذیری این هلال در شامگاه پنج‌شنبه حاکم است.

سن هلال ماه در لحظه غروب خورشید روز پنج‌شنبه چهارم اردیبهشت؛ ۱۳ ساعت و ۶ دقیقه و با وجود اینکه این میزان، سن نسبتا خوبی برای یک هلال محسوب می‌شود، اما در پارامتر دیگری همچون "ارتفاع ماه" مثلا در شهر تهران به عنوان پایتخت کشور مشاهده می‌کنیم که کمتر از ۳ درجه و درخشندگی ماه حدود ۳ دهم درصد! بوده است، از سوی دیگر با توجه به لحظه غروب خورشید در شامگاه پنجشنبه چهارم اردیبهشت ماه جاری در تهران که ساعت 19:44 بود، و لحظه غروب ماه در ساعت 20:02، مکث هلال در افق کم و حدود ۱۸ دقیقه بود.

زمانی که به این پارامترهای علمی در سایر شهرها حتی در شهرهای جنوبی و غربی‌تر کشور از جمله شهر اهواز در غروب پنج شنبه چهارم اردیبهشت ماه جاری دقت شود، مشاهده می‌شود که تنها کمی شرایط رؤیت بهتر می شد؛ به طوری که ارتفاع هلال از افق در شهر اهواز در غروب پنج‌شنبه حدود چهار درجه است و مکث ماه حدود ۲۳ دقیقه بوده است. بنابراین با جمع‌بندی ضوابط علمی رؤیت هلال رمضان ۱۴۴۱ از دیدگاه نجومی، اینگونه نتیجه می‌توان گرفت که هلال در شامگاه پنجشنبه چهارم اردیبهشت 99 در هیچ جای پهنه ایران با چشم و چه بسا با ابزارهای قدرتمند رصدی قابل رؤیت نبوده است. اگر به صورت جهانی نیز به موضوع رؤیت هلال ماه توجه کنیم، رصد هلال ماه در غروب پنجشنبه چهار اردیبهشت در غربی‌ترین نقاط کره زمین نسبت به کشورمان مثلا در غرب آمریکای جنوبی با چشم چه بسا میسر باشد.

بدیهی است که در روز جمعه پنجم اردیبهشت امسال، هلال با ارتفاع نسبتا خوب و مکث بیش از یک ساعت و درخشندگی نزدیک به 2درصد در افق غرب کلان شهر تهران و سایر شهرهای کشور قابل مشاهده است، ضوابط علمی این هلال به گونه‌ای است که با چشم و یا با ابزارهای رصدی در شامگاه پنج‌شنبه امکان رصد آن نبوده است اما در غروب جمعه تقریبا در سراسر کشور با چشم مشاهده خواهد شد.

همچنین شما می توانید با کلیک  بر روی این متن، این مطلب را در سرویس علمی و دانشگاهی خبرگزاری ایسنا دنبال نمایید.