*** مقاله جدید "قلهُ اندیشیدنِ عِلم" از سری مطالب "مفاهیم پایه به زبان ساده" به قلم جناب آقای دکتر حسن بلوری از اساتید دانشگاههای برلین آلمان، که طی سالیان اخیر این وبگاه بصورت اختصاصی تقدیم علاقمندان به مطالعه نموده است را در همین وبگاه میتوانید دنبال نمایید. گروه آموزش انجمن نجوم آماتوری ایران ***    
جمعه 7 اردیبهشت 1403 | 16 شوال 1445 | 26 آوریل 2024
»
»
»
کاوش ماه » در جستجوی لکه‌های سرخ

کاوش ماه » در جستجوی لکه‌های سرخ
چهارشنبه 1 آبان 1392 - 11:36 | شاخه : | مترجم : فرناز امیرجلیلوند | 12704 بازدید | 2 دیدگاه
کاوش ماه » در جستجوی لکه‌های سرخ

فعالیتهای آتشفشانی که زمانی در سمت چپ کره ماه گسترش یافته اند، سیلاب های گدازه تیره ای را فوران کرده اند و دریاهایی را به وجود آورده اند که امروزه آنان را نظاره میکنیم. آن گدازه ها شبیه متداول ترین گدازه های کره زمین، یعنی سنگهای بازالتی هستند که کف اقیانوسها را تشکیل داده اند.

تقریبا تمامی سنگهای آتشفشانی ماه از جنس گدازه های بازالتی هستند، در صورتی که کره زمین دارای اقسام بسیار متنوعی از گدازه ها می باشد.

حرکت و جابجایی لایه های زمین، سنگهای پوسته ای را با آب و ماگمای بازالتی در داخل سیاره مخلوط می کند که این عمل موجب تولید انواع گوناگون سنگهای آتشفشانی می شود که غنی از مواد سیلیسی هستند.

ماگمای غنی شده سیلیسی به مراتب غلیظ تر از ماگمای بازالی است، به طوری که گازها نمی توانند از آن خارج بشوند. فشار گاز متراکم می شود و می تواند به طرز شدیدی فوران کند و به منطقه اطراف خود خاکستر بپاشد. گدازه های غلیظ ذاتا بسیار آرامتر از گدازه های بازالی جریان پیدا می کنند، بنا بر این آنها تشکیل آتشفشانهای بسیار پر شیبی مانند کوه سنت هلن در واشنگتن را می دهند.

تغییرات یا جابجایی لایه ای در کره ماه به وقوع نپیوسته است، بنابراین زمین شناسان انتظار یافتن گدازه های وسیع غنی از مواد سیسیلی را نداشتند. با این وجود آن ها با چنین پدیده ای مواجه شدند. این ماده خصوصیات آتشفشانی را به وجود آورده است که با قله های کوچک و جویبارهای پرپیچ و خمی که در دریاهای آتشفشانی یافت می شوند، تفاوت دارند. َناخته ترین آتشفشانهای ماهMons Gruithuisen Gamma  و Mons Gruithuisen Delta هستند که در انتهای شمال غربی دریای Imbrium قرار دارند. این دو قله کوتاه و خپل دامنه های فوق العاده پرشیبی دارند که رنگشان به مراتب روشن تر از قله های دریا هستند – بخصوص در طول موج قرمز. این موضوع الهام بخش نام   "لکه های سرخ  " است، علیرغم اینکه در چشمی تلسکوپ قرمز به نظر نمی رسند.

دامنه های پرشیب و طیف قرمز، حکایت از این دارند که قله های Gruithuisen از سنگهای آتشفشانی سیلیسی ساخته شده اند، اما تازه سال گذشته بود که اطلاعات دریافتی از رادیومتر Diviner  که در عرشه ماه نورد ناسا نصب بود، این نظریه را تایید کرد. مشاهدات حکایت از این داشتند که لکه های سرخ از مواد غلیظ شبیه به گرانیت ها یا ریولیت های  زمینی ساخته شده اند که بسیار متفاوت از بازالت هایی هستند که به آسانی جریان پیدا می کنند.

صرفا تعداد انگشت شماری از لکه های سرخ در سمت چپ ماه شناخته شده اند که همگی آنها با یک تلسکوپ کوچک قابل رصد شدن هستند. در فاصله ای نه چندان دور از قله های Gruithuisen دهانه 40 کیلومتری آتشفشان Aristarchus قرار دارد. لبه جنوب غربی آن و بعضی از مواد پرتاب شده پیرامونی آن دارای طیف قرمز هستند. این اطلاعات حاکی از این است که هنگامی که اصابت دهانه آتش فشان را منفجر کرد، بخشی از مواد استخراج شده، شامل توده ای از سیلیس مدفون شده بود. زمین شناسان این توده مدفون شده را   "تحمیلی" نامیده اند: آن هنگامی به وجود می آید که ماگما به جای اینکه فوران کند و به سطح بیاید، در پوسته قوام می گیرد و به صورت جامد در می آید.

سایر لکه های سرخ اکثرا در اطراف دریایCognitum  و دریایNubium  گرد آمده اند. تمامی این لکه ها در نواحی کوچک و تپه ماهور گونه ای قراردارند که قدیمی تر از محیط اطراف دریای گدازه ها هستند. آسان یافت ترین آنها به نام Mons Hansteen معروف به نوک پیکان (Arrowhead) است. این لقب به لحاظ شکل سه ضلعی آن است که در نزدیکی دهانه آتشفشان Hansten و Billy قرار دارد.نوک پیکان سطحی کاملا آبله گون دارد، از محیط اطراف خود روشن تر است و به نظر می رسد که توسط گدازه های اطرافش در بر گرفته شده باشد. این به این معنی است که آن قدیمی تر از گدازه های پیرامون خود است.

در قسمت شرق یک لکه سرخ است که نامی غیر متعارف دارد: کلاهخود عریض 40 کیلومتری. این اسم به لحاظ ظاهر آن است که در قسمت جنوب تصاویری مانند یک جرم مدور دارد با سیخکهایی در انتهای شمالی آن که مانند یک محافظ گردن و یک نوار چانه بند به نظر می رسد. کلاهخود دارای دو نوع ناحیه است، یک دشت کمی مرتفع که شبیه سطح یک دریای قدیمی تر می ماند و یک جفت تپه واضح و مشخص به نام Herigonius Pi  و Eta. هر دوی تپه ها و جلگه از نظر طیفی کاملا سرخ هستند (گرچه این با چشم غیر مسلح مشهود نیست) و هر دو ظاهرا باقیمانده قطعاتی از یک منطقه قدیمی تر هستند که از مدتها دچار سیل دریای گدازه شده اند.

منطقه جالب بعدی شامل پنجاه کیلومتری Monte Riphaeus است که یک لکه سرخ منحنی را تشکیل می دهد که ظاهرا لبه یک دهانه (احتمالا مخروبه) آتشفشان قدیمی است. به سمت شرق که ادامه بدهید، تقریبا به سمتAlphonsus   یک لکه کوچک دیگری در نزدیکی دهانه آتشفشان Lassell  قرار دارد. درست در قسمت غرب Lassell  جزیره ای موسوم به Lassell Massif  قرار دارد با دو یا سه حفره نامنظم در قسمت جنوبی آن. از نظر طیفی، مواد سرخ رنگی حفره ها را در بر گرفته اند که این امر حکایت از این دارد که یا این حفره ها گود چاله هایی هستند که مواد سرخ از آنها استخراج شده اند، و یا اینکه آنها دهانه آتشفشانهای کوچکی هستند که خاکستر سرخ فوران کرده اند.

هنگامی که به این لکه های سرخ نگاه می کنید، توجه داشته باشید که آنها منشا و سرچشمه متفاوتی دارند: دست کم دو تای آنها از گدازه های سرخ رنگی تشکیل شده اند که به سطح ماه فوران کرده اند (Gruithuisen domes and  Hansteen Alpha)، در صورتی که بقیه ظاهرا از لایه های تحمیلی حفره های اصابتی استخراج شده اند. در تمامی موارد، مواد سرخ قدیمی تر از دریاهای اطراف آن است. شاید پیش از آنکه آتشفشانهای دریاگونه فراگیر بشوند، دوره ای از آتشفشانهای غیر-دریایی غنی از سیلیس وجود داشته است. اگر چنین بوده باشد، این امر حاکی از این است که آتشفشانهای کره ماه بسیار متنوع تر و قدیمی تر هستند از آنچه که توسط دشتهای مسطح دریاهای بازالتی نشان داده می شود.

Mons Hansteen ، نوک پیکان،یکی از معدود گدازه های غنی از سیلیکات است که به طور برجسته بر روی ماه قابل مشاهده است. این کوه قمری به واسطه سطح آبله گون و روشن آن، در مقایسه با دریای اطراف آن، به آسانی توسط یک تلسکوپ عادی قابل رصد است.
Mons Hansteen ، نوک پیکان،یکی از معدود گدازه های غنی از سیلیکات است که به طور برجسته بر روی ماه قابل مشاهده است. این کوه قمری به واسطه سطح آبله گون و روشن آن، در مقایسه با دریای اطراف آن، به آسانی توسط یک تلسکوپ عادی قابل رصد است.


قله های آتشفشانی Mons Gruithuisen Gamma (سمت چپ، وسط)و Delta(سمت راست) از ناحیه پیرامون خود مرتفع تر هستند.
قله های آتشفشانی Mons Gruithuisen Gamma (سمت چپ، وسط)و Delta(سمت راست) از ناحیه پیرامون خود مرتفع تر هستند.

تقریبا در 8 درجه شرق Gassendi ویژگی عجیب قمری که به نام کلاهخود معروف است، قرار دارد. مانند سایر لکه های طیفی سرخ، کلاهخود از محیط پیرامون خود روشن تر و سطح آن نیز آبله گون تر است.
تقریبا در 8 درجه شرق Gassendi ویژگی عجیب قمری که به نام کلاهخود معروف است، قرار دارد. مانند سایر لکه های طیفی سرخ، کلاهخود از محیط پیرامون خود روشن تر و سطح آن نیز آبله گون تر است.


منبع: مجله Sky & Telescope - June 2013

مترجم : فرناز امیرجلیلوند
دانشجوی فیزیک هسته‌ای و عضوانجمن نجوم آماتوری ایران از سال 1389


اشتراک گذاری در:

دیدگاه‌ها

احمد فتحی
(مهمان)
سه شنبه 2 آذر 1395 - 12:31

سلام ...گودال وچاله های سطح ماه ـ فرو چاله های زلزله ای هستند که چون ماه فاقد حرکت وضعی می باشد در نتیجه اشتقاق قاره ها و پوشاندن نقاط زلزله ای تحلیل رفته را ندارد ـ زلزله های ماه و تحلیل رفتن وکوچک شدن ماه توسط فرو چاله های زلزله ای آنهم در تمام سطوح ماه انجام می گیرد ـ فتحی کرمان
احمد فتحی
(مهمان)
سه شنبه 2 آذر 1395 - 12:45

سلام ...با احترام فتحی از کرمان هستم . بسیار مایلم کلیپ های علمی که ساخته ام را خدمتتان ارسال کنم.

بیان دیدگاه

- لطفاً نام و دیدگاه‌ خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- سایت انجمن نجوم آماتوری ایران مجاز به ویرایش ادبی دیدگاه‌ها است.
- دیدگاه‌هایی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی و موارد مغایر با قوانین کشور باشند منتشر نخواهند شد.
- دیدگاه‌ها پس از تأیید منتشر می‌شوند.
نام:(اجباری)
رایانامه:(اجباری)
دیدگاه:

کد امنیتی:
(از چپ به راست)
https://www.instagram.com/iranastronomy/
هم اکنون