*** مقاله جدید "قلهُ اندیشیدنِ عِلم" از سری مطالب "مفاهیم پایه به زبان ساده" به قلم جناب آقای دکتر حسن بلوری از اساتید دانشگاههای برلین آلمان، که طی سالیان اخیر این وبگاه بصورت اختصاصی تقدیم علاقمندان به مطالعه نموده است را در همین وبگاه میتوانید دنبال نمایید. گروه آموزش انجمن نجوم آماتوری ایران ***    
شنبه 8 اردیبهشت 1403 | 17 شوال 1445 | 27 آوریل 2024
»
»
»
در حاشیه کسوف 14 دیماه89

در حاشیه کسوف 14 دیماه89
جمعه 10 دی 1389 - 02:30 | شاخه : | 3032 بازدید | 0 دیدگاه
در حاشیه کسوف 14 دیماه89
علیرضا اسنجانی-  
 
همانطور که در خبراعلامی سایت انجمن(همین پایگاه) مشاهده می کنید روز سه شنبه مورخ 89.10.14 شاهد یک خورشید گرفتگی جزئی خواهیم بود. این واقعه بهانه ای شد تا قدری به این واقعه بپردازیم.
 
 
هرگاه جسمی در فضا از داخل مخروط سایه جسمی دیگر عبور کند گرفت رخ می دهد. پس طبق تعریف خور گرفت یا خورشید گرفتگی یا کسوف به پدیده ای اطلاق می شود که در زمانی خاص ماه بین زمین و خورشید قرار می گیرد، در نتیجه زمین در سایه ماه قرار می گیرد که باعث پنهان شدن خورشید از دید ناظر زمینی می گردد. زمین در گردش به دور خورشید ، و ماه در گردش به دور زمین در مدارهایی بیضی شکل نزدیک به دایره در حال گردش هستند. مدار گردش زمین به دور خورشید ( 15000000کیلومتر ) 40بار بزرگتر از مدار گردش ماه به دور زمین ( 38000کیلومتر ) است. این در هالی است که اندازه واقعی ظاهری خورشید نیز 40برابر بزرگتر از اندازه ظاهری ماه است. این اتفاق سبب شده که با فصله 40برابری که بین مدار گردش ماه و زمین و زمین خورشید وجود دارد، ماه از دید ناظر به اندازه خورشید در آسمان دیده شود.
 
از جهتی دیگر به دلیل بیضی بودن مدارهای گردش، زمین 1.6 درصد به خورشید نزدیک یا دور و ماه 5.4 درصد از زمین دور یا نزدیک می شود که این عامل سبب گشته  در زمانی که هر دو جرم در دورترین فاصله  ( اوج ) هستند کوچکتر و زمانی که در نزدیکترین فاصله ( حضیض ) هستند بزرگتر به نظر برسند. اندازه ماه از دید ناظر در زمین بین 29.3 تا 34.1 و اندازه خورشید بین 31.6 تا 32.7 دقیقه قوسی متغیر است که این عامل خود منجر به وقوع دو نوع گرفت کامل و حلقوی می شود.قاعده سایه ای که ماه بر زمین در زمان کسوف ایجاد می کند 346کیلومتر و طول این سایه 37100کیلومتر است که با توجه به دوری و نزدیکی 650کیلومتر طول این سایه تغییر می کند.
همانطور که پیشتر ذکر گردید هر زمانی که ماه از میان خورشید و زمین بگذرد یک کسوف خواهیم داشت، و ماه هر 3روز یکبار به دور زمین می گردد پس ما باید در هر ماه یک خورشید گرفتگی کامل داشته باشیم. اما همانطور که مشاهده می شود چنین اتفاقی نمی افتد.
عاملی که باعث می شود که ما هر ماه شاهد این پدیده نباشیم این است که صفحه مداری ماه نسبت به صفحه مداری زمین 5.145 درجه انحراف داشته که باعث می شود که ماه در هر دوره 3روزه از بالا یا پایین خورشید بگذرد و ایجاد خور گرفت نکند. پس برای ایجاد هر گرفت لازم است که صفحه مداری ماه و خورشید باهم برخورد داشته باشد
 
اما انواع خورشید گرفتگی:
کلی: اگر ماه در نزدیکترین فاصله خود از زمین باشد زمانی که اندازه ظاهری ماه و خورشید با هم برابر استو از مقابل خورشید بگذرد تمامی قرص کامل خورشید را می پوشاند که باعث خورشید گرفتگی کامل می گردد. این پدیده به گونه ای کامل ترین و بهترین نوع از نظر جذابیت و شرایط برای مطالعات علمی می باشد که نوعی نادر نیز می باشد. در این زمان آن منطقه از زمین که در زیر سایه کامل ماه قرار دارد کاملا تاریک گشته. ماه به مدت 2 تا 5 دقیقه قرص کامل خورشید را می پوشاند. میزان سایه ای که ماه در این زمان در بخشی از زمین ایجاد می کند بسیار اندک می باشد که به دلیل حرکت ماه این کمربند سایه بر روی زمین در نوار باریکی به طول 32کیلومتر حرکت می کند. تنها افرادی که در این کمربند 32کیلومتری باشند می توانند خورشید گرفتگی را به صورت کلی ببیند.
اما به دلیل آنکه خورشید کاملا پوشیده می شود محیط کاملا تاریک گشته، در اطراف خورشید نیز تاج خورشیدی به صورت هاله هایی سفید رنگ پراکنده شده اند قابل مشاهده است، همچنین حلقه سرخ رنگی از گازهای خورشیدی به نام فام سپهر نیز در اطراف حلقه دیده می شود. این نوع گرفت دارای بشترین زمان از لحضه اولین برخورد برای ورود ماه تا آخرین تماس در لحضه عبور ماه از مقابل خورشید است.
 
  
حلقوی: در این نوع گرفت شرایط و زمان به مانند شرایط کسوف کامل است اما به دلیل فاصله ای که ماه از زمین می گیرد مقداری از قطر ظاهریش کم شده و نسبت به خورشید کوچکتر دیده می شود که این امر سبب می شود که زمانی که ماه از مقابل خورشید عبور می کند به دلیل قطر کم نتواند تمام قرص خورشید را بپوشاند و مقداری از لایه های بیرونی خورشید دیده شود.
 
 
 
 
جزئی: در این نوع خورشید گرفتگی زمین از درون مخروط نیم سایه ماه عبور می کند که تنها بخشی از خورشید توسط ماه پوشیده می شود که بسته به مکان ناظر این میزان در کمربند گرفت متغیر خواهد بود. این نوع گرفت دارای بیشترین فراوانی از نظر وقوع در ساروس ها می باشد.
 
مرکب: در این نوع گرفت که به دلیل نزدیکی اندازه ظاهری ماه و خورشید به هم اتفاق می افتد در بخشهایی از زمین خورشید گرفتگی کامل و در بخشهایی به دلیل اختلاف منظر به صورت حلقه ای و در دیگر نقاط زمین که در کمربند گرفت قرار دارند به صورت جزئی دیده می شود. که این نوع گرفت از نو بسیار نادری است.
 
 
 
و اما ساروس در گرفت ها:
ساروس به دورانی اطلاق می شود که گرفت ها در آن رخ می دهند و می توان گرفت ها را پیش بینی نمود. هر دوره ساروس 18 سال و 11 روز و 8 ساعت می باشد. یعنی آنکه اگر اکنون یک گرفت رخ دهد 18 سال و 11 روز 8 ساعت یا 6585 روز 8 ساعت دیگر دقیقا همان گرفت دوباره رخ خواهد داد البته با 10.5 درجه تغییر در آسمان. مثلا اگر یگ گرفت در نزدیکی ستاره زتای تک شاخ رخ دهد بعد از پایان یک دوره ساروسی همان گرفت با 10.5 درجه اختلاف با همان ستاره رخ خواهد . اما اتفاق دیگری که در این دوره می افتد تاثیر آن 8 ساعت است. این 8 ساعت باعث می شود که یک سوم روز ماه زودتر غروب کند و ما نتوانیم گرفت را مشاهده کنیم و مکانهایی که 12درجه طول جغرافیایی با ما فاصله دارند بتوانند شاهد این گرفت باشند. پس منطقی است که پس از 3 دوره ما آن کسوف را بتوانیم در همان منطقه اول ببینیم. دوران ساروسی تنها مطعلق به خورشید گرفتگی نیست و ماه گرفتگی نیز از همین قوانین تبعیت می کند.
اما چگونه یگ گرفت را به یک دوره ساروسی نسبت دهیم.
 همانطور که گفته شد این سیکل در حال وقوع است و هر گرفت چه جزئی یا کلی می تواند آغاز یک دوره از ساروس باشد.اما برای مطالعه دقیق بر روی آن از ابتدای آغاز تکامل یک گرفت از کمترین حالت جزئی شروع می کنیم، کم کم رو به تکامل می رود و کلی و باز کاسته شده و جزئی که دیگر دوره ساروس را کامل کند. به گونه ای می توان به دوره هلالی ماه نسبت داد. از حالت ماه نو کم کم شروع به رشد می کند تربیع اول و بعد ماه بدر و بعد شروع به کاسته شدن می کند تا آنکه پس از پایان دوره ماه در آسمان نخواهد بود. پس برای آغاز مطالعه بر روی یک دوره ساروس از کمترین گرفت جزئی شروع می کنیم و سیر تکامل را ادامه می دهیم. در طی این سری ها 69 تا 87 بار گرفتگی رخ می دهد. البته به طور متوسط اکثر سری ها شامل 71 تا 72 گرفت است که سهم گرفتگی های کامل یا حلقوی در هر سری 39 تا 59 است که سهم هر سال برای خسوف تا 2 و برای کسوف 2 تا 5 است. یعنی امکان دارد که در یک سال 2 تا 5 خورشید گرفتگی داشته باشیم اما هیچ ماه گرفتگی رخ ندهد. اگر هر فرد در طول زندگی خود 4دوره ساروس در حال فعالیت را بداند می تواند تمام گرفت هایی را که در طول زندگیش رخ می دهد را پیش بینی کند. در حال حاضر 11 دوره کسوف و 28 دوره خسوف در جریان است.
 
چرا گرفت ها برای ما مهم هستند؟
سوالی که شاید در ذهن هر شخص پیش بیاید این است که چرا گرفت ها از نظر علمی برای ما مهم هستند. زمانی که یک گرفت کامل پیش می آید بزرگترین منبع نوری در زمین برای مدت زمانی کوتاه تاریک می شود پس می توان مطالعاتی را که در روز نیاز به تاریکی دارد را انجام داد. همانطور که در بخش گرفت کلی گفته شد لایه های خارجی جو خورشید تاج و فام سپهر نمایان می شوند. این بهترین زمان برای مطالعه بر روی واکنش های آنان و شکل و حالت گسترششان در فضا به صورت عینی است.
 
 اما مهمترین مطالعه دیگری که در این زمان می توان انجام داد انحنای فضا _ زمان است. بر طبق نسبیت عام نور تحت میدان گرانش منحرف خواهد شد که مطالعه و محاسبه این میزان انحراف و مکان واقعی ستارگان در اطراف خورشید کمک شایانی در کیهان شناسی نوین به ما خواهد کرد. در آزمایشی که در سال 1918 توسط دانشمندان در جریان یک خورشید گرفتگی کامل انجام شد قوانین نسبیت عام به صورت عملی به اثبات رسید. همچنین با محاسبه زمان اولین تماس ( تماس ورودی ) و آخرین تماس ( تماس خروجی ) جزئیات بیشتری در قبال مدار ماه و زمین به ما خواهد داد. همچنین مطالعه بر روی دنباله دار هایی که در حضیض هستند و به دلیل نور خورشید قابل روئیت نیستند نیز از دیگر فعالیت های پژوهشی در زمان گرفت ها است.
 
چرا به خورشید گرفتگی نباید به طور مستقیم نگاه کرد؟
خورشید کوره ای سوزان از عناصر سنگین مانند هیدرژن و هلیوم است که طی واکنش های هم رفتی اتمی سوخت مورد نیاز خود را تامین می کند. در طی این واکنش ها حرارت بسیار زیادی تولید می شود که حاصل آنها تولید موج هایی است که در فضا به پیرامون گسترش پیدا می کند. نور خورشید علاوه بر نور مرئی که ما شاهد آن هستیم دارای شکل های دیگری از امواج مانند گاما و فروسورخ می باشد. گرمایی که از خورشید به ما می رسد انرژی است که توسط فوتون های فرو سرخ به ما می رسد و این موج دارای خطرات فراوانی برای چشم انسان می باشد. زمانی که ما در حالت عادی و در نور طبیعی آفتاب در حرکت هستیم چشم انسان به دلیل وجود نور زیاد شبکیه خود را جمع می کند تا نور به میزان لازم وارد چشم شود و این عمل مانع ورود بیش از حد امواج فروسرخ به چشم می شود اما در زمان گرفت ها به دلیل آنکه از میزان نور خورشید کم می شود چشم دیگر شبکیه را جمع نمی کند و همان میزان امواج وارد چشم می شوند که باعث آسیب هایی بعضا جبران نا پذیر به چشم انسان می گردد.
نکاتی در مورد رصد خورشید گرفتگی:
در زمان خورشید گرفتگی حتما برای مشاهده با چشم از عینک های مخصوص خورشید گرفتگی استفاده شود. عینک های آفتابی توان جمع آوری کامل امواج مضر را دارا نیستند. ملاک، استفاده از فیلتری است که جاذب این امواج باشد پس هر وسیله ای که تنها و فقط باعث کاهش نور آفتاب شود مناسب نیست و باید دارای فیلتر جاذب باشد.
 
تحت هیچ شرایطی بدون فیلتر مناسب و استاندارد از درون دوچشمی ها و تلسکوپ ها به آفتاب نگاه نکنیم. از فیلتر های مناسب برای لنز ها در دوربین ها جهت عکاسی استفاده شود تا آسیب به ccd دوربین وارد نشود.
بیایید با رعایت تمام نکات ایمنی رصد خوب و به یاد ماندنی داشته باشیم. وعده ما سه شنبه 14 دیماه 89 فرهنگسرای شفق واقع در یوسف آباد- خیابان سید جمال الدین اسدآبادی - خیابان 21- بوستان شفق ساعت 11 صبح همراه با کارشناسان انجمن نجوم آماتوری ایران وتجهیزات استاندارد ویژه رصد کسوف. شما با دوربین موبایل خود و یا دوربینای خانگی نیز می توانید این رویداد جذاب را برای همیشه ثبت و ماندگار نمایید.
 
 


اشتراک گذاری در:

بیان دیدگاه

- لطفاً نام و دیدگاه‌ خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- سایت انجمن نجوم آماتوری ایران مجاز به ویرایش ادبی دیدگاه‌ها است.
- دیدگاه‌هایی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی و موارد مغایر با قوانین کشور باشند منتشر نخواهند شد.
- دیدگاه‌ها پس از تأیید منتشر می‌شوند.
نام:(اجباری)
رایانامه:(اجباری)
دیدگاه:

کد امنیتی:
(از چپ به راست)
https://www.instagram.com/iranastronomy/
هم اکنون