مهدیه عبدی- عضو فعال انجمن نجوم آماتوری ایران
در غروب روزهای زمستانی صاف و روشن می توانید حرکت صورت فلکی شکارچی(جبار) را در نصف النهار ببینید. در زیر ردیف اریب دومین ستاره های غول پیکر که کمربند جبار را ترسیم می کنند شمشیرش آویزان است. بلندی این صورت فلکی فشرده کمتر از 2 درجه است اما با این حال شامل یک رشته جالب توجه از ستاره های دوگانه، خوشه های باز و ابری از گاز و غبار از جمله ابر گاز و غبار بزرگ جبار، M42 می باشد. مسیه 42 که 140سال نوری از زمین فاصله دارد کوچکترین ابر گاز و غباری است که در عرضهای جغرافیایی نیمه شمالی برای علاقه مندان به مشاهده ستارگان قابل دیدن است. گاز هیدروژن در M42 از تشعشع ماوراء بنفش که مربوط به ترپزیوم می باشد انرژی می گیرد. ترپزیوم یا ذوزنقه یک ستاره چهارتایی است که به آن تتا جبار نیز می گویند. ستاره های جوان، بزرگ و درخشان ترپزیوم یک گودال را در ابری به پهنای 25 سال نوری ایجاد کرده اند که بدینوسیله ستاره شناسان می توانند داخل آن را نگاه کنند. با تلسکوپ می توان صدها ستاره کوچک و پیش ستاره های درخشان را مشاهده کرد- خورشیدهای متولد نشده هنوز در حال تکوین در توده های غبارآلود گاز هستند. ابر جبار در واقع یک زایشگاه ستاره ای است. من می توانم این پرورشگاه فلکی معروف را بدون کمک ابزار اپتیکی و با چشم غیرمسلح حتی در آلودگی خفیف شهر تشخیص دهم. اگر ماه در آسمان نباشد و آسمان تیره و تار باشد من M42 را به شکل یک نقطه مبهم از نور در وسط شمشیراین صورت فلکی می بینم. دوربین7 در5من این تیرگی را به شکل یک مه رقیق نشان می دهند که یک جفت از ستاره های پنج تایی آن را احاطه کرده اند. یکی از این ستاره ها که در سمت راست قرار دارد همان تتاست. با قرار دادن بازتابنده 5/4 اینچی خود در مرکز مه می توانم ابری از گاز و غبار را ببینم که ترپزیوم در مرکز آن قرار دارد. اندازه ترپزیوم در حدود 9 برابر 2ثانیه قوسی بوده و از ستاره های پنجم تا هشتم از نظر بزرگی تشکیل شده است.
 
 
 
تلسکوپ من با 27 برابر بزرگنمایی این جعبه کوچک را نشان داده و آن شمشیر باشکوه را به طور کامل در یک میدان دید جای می دهد. ناحیه M42 که ترپزیوم را احاطه کرده است یک توده سبز تا خاکستری رنگ روشن و مستطیل شکل می باشد. بالهای ظریف و نخ مانندی از غبار در یک مسیر شرق به غرب از این منطقه مرکزی امتداد می یابند. به طرف شمال ظاهراً یک تکه جدا شده از اَبر اصلی (اما در واقع بخشی از آن) M43 نام دارد که یک ابر گاز و غبار آلود بوده و در پرتو درخشش هفتمین ستاره بزرگ گم می شود.
برای شناسایی مه بیضی شکل رقیق M43 نیاز به یک دید معکوس و بزرگنمایی نسبتاً زیاد (حدوداً 75 برابر) دارم M43, M42 با یکدیگر محدوده ای را بزرگتر از کل ماه در آسمان اشغال می کنند. جناح شرقی ابر غبارآلود بزرگ به سمت لوتا جبار که نوک جنوبی شمشیر را تشکیل می دهد به طرف پایین مُجَعّد می گردد. یک ستاره همراه با رتبه بزرگی 7 که 11 ثانیه از درخشش یوتا فاصله دارد در بزرگنمایی 27 برابر سوسو می زند اما با 52 برابر بزرگنمایی می توان آن را به طور مشخص مشاهده نمود.
در جنوب غربی لوتا دو ستاره دیده می شوند که فقط 3 دقیقه قوس با هم فاصله دارند. ستاره روشنتر استرو 747 نام دارد که اجزای بزرگ 7/4 و 5/5 آن بوسیله 36 ثانیه از یکدیگر جدا بوده و با دوربینهای 10×5و یا هر تلسکوپ کم توان دیگری قابل تفکیکند. استرو 745 از ستاره هایی با بزرگی 4/8 و 4/9 تشکیل شده است که 28 ثانیه از یکدیگر فاصله دارند. این سه ستاره به علاوه دوازده ستاره کم سوتر در اطرافشان خوشه NGC 198را تشکیل می دهند که عرض آن 4/1 درجه است. با تلسکوپهای قوی می توانید آن را ببینید. در شمال M42 یک جفت از پنجمین ستاره بزرگ NGC 1977 را نشان می دهند که یک ابر گاز و غبار بزرگ اما کمرنگ بوده و از محدوده دید من به غیر از شبهای بسیار
 
 
 
 
روشن خارج است. اما ستاره های دوازده گانه که اطراف NGC1977 را فرا گرفته اند یک خوشه کم تراکم را تشکیل می دهند که با ابزار نوری کم قدرت قابل مشاهده اند. یک خوشه کم تراکمتر با نام NGC1981 در واقع انتهای شمالی شمشیر را تشکیل می دهد. دوربین 7 در 5من یک زیگزاگ 2/1 درجه عرضی (با عرض 2/1 درجه) از 8 ستاره را که در محدوده بزرگی 6 تا 8 قرار دارند نشان می دهد. در بین این 8 ستاره، سومین ستاره از همه روشنتر بوده و یک خط خمیده شمال به جنوب را تشکیل می دهد. شمالی ترین ستاره در آن خط استرو 75دوگانه نام دارد که اجزای آن با بزرگی 4/6 و 4/8 به میزان 2/4 ثانیه از یکدیگر فاصله دارند. می توان آنها را با بزرگنمایی 93 برابر به خوبی مشاهده کرد. حال نوبت شماست مهم نیست که چه میدان دیدی دارید؛ سعی کنید بعضی غروبها بیرون رفته و این منطقه را از بالا تا پایین بررسی کنید. خواهید فهمید که شمشیر در نشان جبار شبیه یک ماشین گران با بار اضافی است.
 *بازی با قدرت دید ذره بین ناظران مجرب و رصد گران با تجربه به خوبی می دانند که چه موقع بزرگنمایی را افزایش دهند و چه موقع آن را کم کنند. بزرگنمایی زیاد برای بهبود دید دو کار انجام می دهد. اول اینکه می توان از قدرت تفکیک تلسکوپ نهایت استفاده را نمود بدین معنا که ستاره های دوگانه را نزدیکتر نشان داده جداسازی خوشه ها را آسانتر می کند و یا دقت تفکیک آنها را افزایش می دهد. دوماً هرچه بزرگنمایی بیشتر می شود روشنی آسمان پشت آن کاهش یافته و مشاهده اجسام آستانه ای آسانتر می گردد. اما برای دیدن مناظری با تصاویر بزرگ مثل شمشیر جبار قدرت دید را آزاد کنید تا محدوده میدان دیدتان افزایش یابد.
 
برگرفته از مقاله :  مجله جهانی Sky & Telescope شماره فوریه 2008