تاریخچه

بیش از نیم قرن قبل و در سال ۱۹۷۳ میلادی (۱۳۵۲ خورشیدی) داگ برگر، ستاره شناس آماتور امریکایی با بردن تلسکوپ خود به میان مردم، ایده اولیه ایجاد روزی به نام «روز ستاره شناسی» را مطرح و با پیوستن ایالت‌های مختلف امریکا به این مناسبت، ابتدا به صورت ملی و با پیوستن گروه‌های نجومی دنیا به آن، تبدیل به یک حرکت بین المللی شد که به مراتب با اهمیت‌تر است.

روش انتخاب این روز و هفته به نوعی نجومی بوده و با تعیین دیگر مناسبت ها در طول سال که ثابت هستند تفاوت خاص دارد؛ بدین صورت که از حدود میانه‌ ماه آوریل تا میانه‌ ماه می (۲۶ فروردین تا ۲۵ اردیبهشت هر سال) روز شنبه‌ای که به تربیع اول ماه نزدیک باشد، به عنوان "روز جهانی ستاره شناسی" انتخاب می شود و دلیل توجه به کره ماه در این انتخاب، آن است که کره ماه به عنوان همسایه زمین و جرم دوست داشتنی زمینی‌ها، دارای ویژگی‌های زیبایی برای مشاهده از درون تلسکوپ و حتی با چشم غیرمسلح است.

خوشبختانه پس از فراگیری روز جهانی ستاره شناسی در دنیا و از جمله در کشورمان، هفته جهانی اخترشناسی نیز از سوی لیگ مربوطه بنیان گذاشته شد و به گروه‌ها و انجمن‌های نجومی فرصت بیشتری داد تا در طول یک هفته و نه صرفا در یک روز به ترویج دانش اخترشناسی بپردازند.

تعطیلی رسمی کشورها نیز در طول هفته ستاره شناسی برای انجام این مناسبت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، هر چند که برای اجرای برنامه در مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و فضاهای رسمی، روزهای کاری هفته از جمله شنبه روز جهانی اخترشناسی به مراتب مناسب‌تر خواهد بود.

از سال 2007 میلادی (۱۳۸۶خورشیدی) نیز لیگ جهانی بجز یک روز در بهار (مطابق سالیان قبل)، پیشنهاد یک روز در پاییز را برای گرامیداشت روز جهانی ستاره شناسی ارائه داده و سعی در افزایش این فرصت‌ها برای اشاعه فرهنگ این دانش کهن داشته است.

فایل کتابچه روز و هفته جهانی ستاره شناسی:

http://www.skyandtelescope.com/wp-content/uploads/Astronomy-Day-Handbook-7th-edition.pdf

پیشینه بزرگداشت این مناسبت در ایران

پس از مکاتبات انجمن نجوم آماتوری ایران با لیگ جهانی برگزاری این مناسبت بین المللی و دریافت بروشورها و پوسترهای این حرکت علمی ترویجی در سال 1379، همزمان با روز تعیین شده از سوی جامعه جهانی، در سال ۱۳۸۰ خورشیدی برای اولین بار روز جهانی ستاره شناسی در فرهنگسرای بهمن از سوی این مرکز کشوری به اجرا در آمد و گروههای مختلف نجومی کشورمان نیز به مرور به این حرکت جهانی پیوستند.

آماتورهای این رشته بطور قطع توجه دارند که یک روز جهانی با یک روز ملی متفاوت است؛ و در یک مناسیت جهانی مردم دنیا در یک روز خاص و با یک شعار واحد، در صدد فرهنگ سازی برای تحقق یک موضوع خاص هستند و این یکی از زیبایی‌های مناسبت‌های بین المللی به شمار می‌رود که باید به آن توجه نمود. ضمن انکه اساسا" هنر همگامی با جامعه جهانی، نشان از فرهنگ و تمدن فرهنگ شرقی و از جمله مردم کشور عزیزمان ایران می تواند باشد و مناسب است با نگاه به دهکده کوچک جهانی، خود را تافته جدا بافته از جامعه بین المللی ندانیم.

جالب اینجاست که روز جهانی ستاره شناسی با هدف «آوردن تلسکوپ‌ها به میان مردم و تقسیم عشق نسبت به آسمان با همگان» هدفگذاری شده است، از این رو این روز و هفته جهانی فرصت مغتنمی است تا مردم خوبمان که عموما به این دانش گرایش دارند، ولی امکانات کافی در اختیار ندارند، با واقعیات علمی آشنا شوند و مرز میان خرافه و شبه علم را از دانش برای آنها ترسیم کنیم، ولی این مهم نیز گاهی با آسیب‌هایی همراه است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

چه خوب است از هم اکنون مراکز فعال نجوم آماتوری کشور، برای اجرای برنامه های متنوع علمی ترویجی در این مناسبت، برنامه ریزی های در خوری داشته باشند و ما نیز از گروههای فعال کشور همچون گذشته حمایت خواهیم نمود و فعالیتهای نجومی مراکز سطح کشور را منعکس خواهیم نمود.

روز و هفته جهانی ستاره شناسی 1403

تقسیم عشق به آسمان با بقیه مردم، آشنا کردن آنها با اطلاعات نجومی، پرهیز دادن جامعه از روی آوری به خرافه ها و تفکیک آن از این دانش جذاب، معرفی مفاخر کشور و جهان، توزیع نشریات مرتبط برای ماندگار نمودن اطلاعات ارایه شده؛ بخشی از اقدامات افراد، گروهها و مراکز می تواند باشد که باید بدون داشتن مرز و محدودیت، هر فرد یا گروه بتواند نسبت به بالا بردن آگاهی عمومی در این روز اقدام نماید.

امسال طبق جدول مندرج در کتابچه این مناسبت (لینک بالا)، از روز دوشنبه ۲۴ تا یکشنبه ۳۰ اردیبهشت‌ماه (۱۳ تا ۱۹ می ۲۰۲۴) هفته جهانی ستاره‌شناسی و شنبه ۲۹ اردیبهشت (۱۸ ماه می) روز جهانی اخترشناسی سال ۱۴۰۳ می‌باشد.

لازم است تاکید کنیم که پس از پایان همه‌گیری کرونا، بجای روی‌آوری فعالیتها در فضای مجازی، بهتر است برنامه‌های علمی ترویجی بصورت چهره به چهره در نقاط مختلف پایتخت و کشورمان اجرا شود؛ چرا که در علاقمندسازی عمومی و توسعه نجوم آماتوری اثر بیشتری دارد.

انجمن نجوم آماتوری ایران ضمن حمایت از کلیه گروه‌های فعال کشور در این مناسبت جهانی برای اجرای فعالیتهای علمی؛ شعار امسال ما در هفته جهانی ستاره شناسی 1403 (2024):  "آشنایی با دانش جذاب ستاره‌شناسی، حق همگانی"، اعضا و کارشناسان این انجمن همچون قبل که گروههای کمتر برخوردار از فرصت استفاده از برنامه های علمی را تحت پوشش فعالیتهای خود قرار داده اند، در روز جهانی ستاره شناسی سال جاری نیز قصد بردن تلسکوپ به میان گروه‌های خاص اجتماعی برای اجرای برنامه‌های رصدی و آموزشی دارد.

همچنین امسال به پیشنهاد تعدادی از اعضای خوب انجمن، تصمیم گرفته‌ایم در آستانه این مناسبت نجومی، در ساعت ۳ عصر روز پنجشنبه ۲۰ اردیبهشت‌ماه جاری، همزمان با چهارمین سالگرد آسمانی شدن یار همیشگی انجمن جناب آقای سید عبدالامیر شیرازی فقید، با حضور بر سر مزار ایشان در قطعه ۳۲۲ بهشت زهرا، ادای احترام نماییم.

برخی آسیب‌های موجود در نحوه برگزاری روز جهانی ستاره شناسی

اجرای برنامه‌های روز و هفته جهانی ستاره شناسی بدون توجه به اهداف لیگ جهانی برگزار کننده این رویداد، از دیگر آسیب‌های توسعه نجوم آماتوری کشور است و به جای آنکه دست اندرکاران رصدخانه‌ها به میان مردم آمده و تجهیزات رصدی در اختیار عموم قرار گیرد، شاهد هستیم که از علاقه مندان دعوت می‌شود تا به یک منطقه خاص که گاهی دور از دسترس همگان است، مراجعه کنند و بیشتر به فعالیت‌های با جنبه نمایشی پرداخته می‌شود.

باید پذیرفت که این امر کارایی حداکثری خود را برای ارتباط برقرار کردن با اقشار مختلف جامعه از دست می‌دهد و صرفا کسانی که از امکانات لازم و درک اهمیت موضوع برخوردارند، به این فضاها می‌روند؛ در حالی که بسیاری از استعدادها در گوشه و کنار شهرهای بزرگ و به دور از دسترسی این تشکل‌ها، از آشنایی با دانش آسمانی اخترشناسی محروم می‌مانند و این مسئله با ایجاد فرصت های مساوی برای روی آوری به دانش اخترشناسی، که از اهداف لیگ جهانی برگزار کننده چنین مناسبت هایی است، در تضاد می باشد.

متاسفانه به جای حضور گروه‌های متعدد در مناطق مختلف کلانشهرهایی همچون تهران و مراکز استان‌ها، بعضا شاهد تمرکز این فعالیت‌ها در یک نقطه خاص هستیم که اقدام پسندیده ای نیست و فرصت یادگیری را از بسیاری از بخشهای جامعه سلب می گردد.

ضرورت نگاه ویژه به جایگاه نجوم آماتوری در ایران

در دهه ۸۰ خورشیدی و با اوج گیری فعالیت‌های پراکنده ای که از دهه‌های گذشته با تلاش پیشکسوتانی همچون استاد فقید سرفراز غزنی و ... آغاز گردیده بود، انجمن نجوم آماتوری ایران با اثبات توانمندی آماتورهای این رشته و ایجاد جو رقابتی؛ در پی اثبات توانمندی گروه‌ها و مراکز خودجوش نجومی کشور بود و در دهه ۹۰ نیز علاقه مند بودیم که قوانین و حمایت‌های کافی از گروه‌های آماتوری تصویب گردد، ولی متاسفانه بنا به دلایل مختلف، این امکان تا کنون فراهم نشده امسال ما در هفته جهانی ستاره شناسی است!  امیدواریم در سال‌های پیش رو شاهد رفع مشکلات قانونی برای تسهیل فعالیت علمی ترویجی علاقه مندان دانش کهن ستاره شناسی در کشور باشیم و حمایت درخور از مراکز فعال نجومی صورت پذیرد؛ چرا که نقش اساسی در برنامه‌های متعدد علمی در طول سال برعهده گروه‌ها و مراکز آماتوری کشور بوده و باید بیش از پیش به اهمیت حمایت رسمی و مالی از این گروه‌ها پرداخته شود.

فراموش نشود از آنجا که فرهنگ بر علم مقدم می باشد؛ نتیجه چنین رویکرد حداکثری طی سالیان گذشته، ترغیب جوانان و نوجوانان به ادامه تحصیل درگرایشهای مختلف علوم پایه بویژه دانش نجوم بوده است، ولی متاسفانه شاهد توجه کمتری به جایگاه آن در کشورمان هستیم! تا جایی که به طور مثال در دهه‌های اخیر و اوج گیری فعالیت‌های نجومی در ایران و زحمات بعضا شبانه روزی انجمن نجوم آماتوری ایران و گروه‌های متعدد در شهرهای مختلف که به معرفی بیش از پیش دانش کهن و جذاب ستاره شناسی به صورت خودجوش پرداخته‌اند، توجه زیربنایی و درخور برای کمک به توسعه این فعالیت‌ها نشده و به نوعی طراوت علمی در جامعه کاهش یافته است و بی توجهی به اینگونه فعالیتها تا حدی است که به گونه ای این تلاش‌ها و مراکز فعال آن نادیده گرفته و متاسفانه حذف شده اند.

بدیهی است کار آکادمیک وظیفه دانشگاهها و مراکز علمی معتبر دنیاست و قطعاً حوزه آماتوری و آکادمیک می بایست از یکدیگر تفکیک و باز شناسی شده و جایگاه حرکتهای خود جوش علمی بدور از تایید و رد سلیقه ای مورد ملاحظه جدی قرار گیرد.

تصویب روزی با عنوان "روز ملی ستاره شناسی"

چون مناسبتی با عنوان جهانی و از ورای مرزها مطرح شده است؛ با توجه به پیشینه کشورمان در این زمینه، جا داشت تا به "روز ملی اخترشناسی" نیز توجه در خور می گردید.

خوشبختانه در سال 1401 و پس از پیگیری های لازم، گامهای اولیه قانونی برداشته شد و پیشنهاد انجمن نجوم آماتوری ایران که در اوایل دهه 90 خورشیدی، مبنی بر انتخاب 13 شهریور زادروز ابوریحان بیرونی اخترشناس نامدار کشورمان و روز بزرگداشت ایشان در هر سال، به عنوان "روز ملی ستاره شناسی" مطرح شده بود، در قالب روز ملی علوم پایه، به تصویب رسید و پیشنهاد بیش از یک دهه گذشته این مرکز کشوری در این زمینه به نوعی نتیجه داد.