*تاریخچه این مناسبت:

نزدیک به نیم قرن قبل و در سال ۱۹۷۳ میلادی (۱۳۵۲ خورشیدی) داگ برگر، ستاره شناس آماتور امریکایی با بردن تلسکوپ خود به میان مردم، ایده اولیه روزی به نام «روز ستاره شناسی» را مطرح و با پیوستن ایالت‌های مختلف امریکا به این مناسبت، ابتدا به صورت ملی و با پیوستن گروه‌های نجومی دنیا به آن، تبدیل به یک حرکت بین المللی شد که به مراتب با اهمیت‌تر است.

روش انتخاب این روز و هفته به نوعی نجومی بوده و با تعیین دیگر مناسبت ها در طول سال که ثابت هستند تفاوت خاص دارد؛ بدین صورت که اولین‌بار "روز ستاره شناسی" روز شنبه‌ای در میانه‌ ماه آوریل تا میانه‌ ماه می (۲۶ فروردین تا ۲۵ اردیبهشت هر سال) در نظر گرفته و انتخاب شد که به تربیع اول ماه نزدیک بود و دلیل انتخاب این زمان برای آن است که کره ماه به عنوان همسایه زمین و جرم دوست داشتنی زمینی‌ها، دارای ویژگی‌های زیبایی برای مشاهده از درون تلسکوپ و حتی با چشم غیرمسلح است.

خوشبختانه پس از فراگیری روز جهانی ستاره شناسی در دنیا و از جمله در کشورمان، هفته جهانی اخترشناسی نیز از سوی لیگ مربوطه بنیان گذاشته شد و به گروه‌ها و انجمن‌های نجومی فرصت بیشتری داد تا در طول یک هفته و نه صرفا در یک روز به ترویج دانش اخترشناسی بپردازند.

تعطیلی رسمی کشورها نیز در طول هفته ستاره شناسی برای انجام این مهم می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، هر چند که برای اجرای برنامه در مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و فضاهای رسمی روزهای کاری هفته از جمله روز جهانی اخترشناسی به مراتب مناسب‌تر خواهد بود.

از سال ۱۳۸۶ خورشیدی نیز لیگ جهانی بجز یک روز در بهار (مطابق سالیان قبل)، پیشنهاد یک روز در پاییز را برای گرامیداشت روز جهانی ستاره شناسی ارائه داده و سعی در افزایش این فرصت‌ها برای اشاعه فرهنگ این دانش کهن داشته است.

فایل کتابچه روز و هفته جهانی ستاره شناسی مربوط به لیگ جهانی این مناسبت:

http://www.skyandtelescope.com/wp-content/uploads/Astronomy-Day-Handbook-7th-edition.pdf

*بزرگداشت روز و هفته ستاره شناسی در ایران

یکی از این فعالیت‌های علمی-ترویجی روز و هفته جهانی «ستاره شناسی» است که از سال ۱۳۸۰ خورشیدی و پس از مکاتبات با لیگ جهانی برگزاری این مناسبت بین المللی، برای اولین بار همزمان با روز تعیین شده از سوی جامعه جهانی، در فرهنگسرای بهمن از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران به اجرا در آمد.

به طور قطع یک روز جهانی با یک روز ملی متفاوت است؛ و در یک مناسیت جهانی مردم دنیا در یک روز خاص و یا یک شعار واحد، در صدد فرهنگ سازی برای تحقق یک موضوع خاص هستند و این یکی از زیبایی‌های مناسبت‌های بین المللی به شمار می‌رود که باید به آن توجه داشت.

جالب اینجاست که روز جهانی ستاره شناسی با شعار «آوردن تلسکوپ‌ها به میان مردم و تصمیم عشق نسبت به آسمان با همگان» هدفگذاری شده است، از این رو این روز و هفته جهانی فرصت مغتنمی است تا مردم خوبمان که عموما به این دانش گرایش دارند، ولی امکانات کافی در اختیار ندارند، با واقعیات علمی آشنا شوند و مرز میان خرافه و شبه علم را از دانش برای آنها ترسیم کنیم، ولی این مهم نیز با آسیب‌هایی همراه است.

*برنامه های امسال روز و هفته جهانی ستاره شناسی 1401

تقسیم عشق به آسمان با بقیه مردم، آشنا کردن آنها با اطلاعات نجومی، پرهیز دادن از خرافه ها و تفکیک آن از این دانش جذاب، معرفی مفاخر کشور و جهان، توزیع نشریات مرتبط برای ماندگار نمودن اطلاعات ارایه شده، بخشی از اقدامات افراد، گروهها و مراکز می تواند باشد که بدون داشتن مرز و محدودیت هر فرد یا گروه می تواند نسبت به بالا بردن آگاهی عمومی اقدام نماید.

امسال طبق تقویم مندرج در کتابچه این مناسبت، از روز دوشنبه 12 تا 18 یکشنبه اردیبهشت ماه جاری (2 تا 8 می 2022) هفته جهانی ستاره شناسی و شنبه 17 اردیبهشت (7 می) روز جهانی اخترشناسی در سال 1401 می باشد.

شعار امسال ما در هفته جهانی ستاره شناسی 1401 (2022): اخترشناسی، دانشی برای همه

جا دارد باز هم همچون سالیان اخیر و در دوران پاندمی کووید 19 که سپاسگزار کادر درمان و پزشکان عزیز کشورمان در کمک به مردم برای مهار بیماری کرونا بوده ایم، باز هم قدر دان از جان گذشتگی های کادر درمان باشیم، امیدورایم با زحمات قابل ستایش کادر درمان طی سالیان اخیر و همچنین واکسیناسیون سراسری، امسال به عنوان آغازین سال قرن 15 خورشیدی، بجای روی آوری فعالیتها در بستر فضای مجازی، شاهد گسترش فعالیتهای علمی ترویجی و برنامه های چهره به چهره (با رعایت ملاحظات بهداشتی) باشیم؛ چرا که اجرای برنامه های علمی ترویجی چهره به چهره، بی شک در توسعه نجوم آماتوری اثرگذاری بیشتری دارد.

انجمن نجوم آماتوری ایران تلاش خواهد کرد تا در صورت دریافت تاییدیه های لازم، در یک روز و یکصدا با جامعه جهانی، برنامه رصدی عمومی را همچون همیشه بصورت رایگان در شامگاه روز شنبه 17 اردیبهشت ماه (روز جهانی ستاره شناسی) در یکی از فضاهای علمی و فرهنگی پایتخت برای عموم علاقمندان به اجرا در آورد که جزئیات آن متعاقبا اعلام خواهد شد.

*صرورت نگاه ویژه تصمیم گیران کشور به جایگاه نجوم آماتوری

در دهه ۸۰ خورشیدی و با اوج گیری فعالیت‌های پراکنده و مقطعی دهه‌های گذشته، انجمن نجوم آماتوری ایران با شعار «ما می‌توانیم» در پی اثبات توانمندی گروه‌ها و مراکز خودجوش نجومی کشور بود و در دهه ۹۰ نیز علاقه مند بودیم که در مراجع قانونگذاری کشور، قوانین و حمایت‌های کافی از گروه‌های آماتوری تصویب شود و در این راستا تلاش‌هایی هم صورت گرفت، ولی متاسفانه بنا به دلایل مختلف، این امکان در سطح گسترده فراهم نشد و امیدواریم در سال‌های پیش رو شاهد رفع خلا قانونی برای تسهیل در فعالیت علاقه مندان کشور باشیم و حمایت درخور از مراکز فعال نجومی صورت پذیرد؛ چرا که نقش اساسی در برنامه‌های متعدد علمی-ترویجی در طول سال بر عهده گروه‌ها و مراکز آماتوری کشور بوده و باید دولتمردان بیش از گذشته به اهمیت حمایت رسمی و اساسی از این گروه‌ها بیندیشند.

اما از آنجا که فرهنگ بر علم مقدم بوده و از همین جا به اهمیت اقدامات علمی-ترویجی پی می‌بریم که نتیجه آن رویکرد حداکثری به ادامه تحصیل در علوم پایه بویژه دانش نجوم در بین جوانان طی سالیان گذشته بوده است، ولی متاسفانه شاهد توجه کمتری به جایگاه آن در کشورمان بوده! تا جایی که به طور مثال در دهه‌های اخیر و اوج گیری فعالیت‌های نجومی در ایران و زحمات بعضا شبانه روزی انجمن نجوم آماتوری ایران و گروه‌های متعددی که در شهرهای مختلف به معرفی بیش از پیش دانش کهن و جذاب ستاره شناسی به صورت خودجوش پرداخته‌اند، توجه زیربنایی و درخور از سوی مقامات ذیربط برای کمک به توسعه این فعالیت‌ها نشده و به نوعی طراوت علمی در جامعه کاهش یافته است و بی توجهی به اینگونه فعالیتها تا حدی است که به گونه ای این تلاش‌ها و مراکز فعال آن نادیده گرفته و حذف شده اند.

بدیهی است کار آکادمیک وظیفه دانشگاهها و مراکز علمی معتبر دنیاست و قطعاً حوزه آماتوری و آکادمیک می بایست از یکدیگر تفکیک و باز شناسی شده و جایگاه حرکتهای خود جوش علمی بدور از تایید و رد سلیقه ای مورد ملاحظه جدی قرار گیرد.

* لزوم توجه به "روز ملی ستاره شناسی" در ایران؟

چون مناسبتی با عنوان جهانی و از ورای مرزها مطرح شده است، می بایست به واژه جهانی نیز توجه خاص شود. چرا که هدف از اینگونه نامگذاری بیشتر آن است که مردم جهان در یک روز واحد، خواسته ای مشخص را بیان نمایند و این موضوع کاملا ً از "روز ملی" قابل تفکیک است. اساسا" هنر همگامی با جامعه جهانی، نشان از فرهنگ و تمدن صلح جویانه در فرهنگ شرقی و از جمله مردم کشور عزیزمان ایران می تواند باشد، ضمن آنکه مناسب است با نگاه به دهکده کوچک جهانی، خود را تافته جدا بافته از جامعه بین المللی ندانیم.

از سوی دیگر چه خوب است به "روز ملی" در این زمینه نیز توجه داشته باشیم و با وجود مفاخری همچون ابوریحان بیرونی که روز بزرگداشت ایشان در 13 شهریور هر سال، در اوقات فراغت تابستان با آسمان به مراتب صاف تر نسبت به بقیه سال و شبهای با هوای معتدل تر، می تواند الگویی برای اعلام" روز ملی ستاره شناسی" در این زمینه باشد که طی سالیان گذشته از سوی این مرکز کشوری به جامعه نجومی پیشنهاد گردید.

پیشینه این پیشنهاد در سرویس علمی و دانشگاهی خبرگزاری ایسنا 15 شهریور 1392

انجمن نجوم آماتوری ایران امسال نیز آماده انعکاس فعالیت گروه‌های سطح کشور در روز و هفته جهانی ستاره شناسی 1401 می باشد.

آسمان تان پرستاره باد

گفتگویی در این زمینه با عنوان " فرودگاه مهرآباد میزبان علاقه‌مندان رصد آسمان بدون مرز می‌شود " در سرویس علمی و دانشگاهی خبرگزاری ایسنا