این نوشتار به بهانه 18 آبان، یکصدمین زادروز استاد فقید آلینوش طریان به حضور شما شیفتگان راه دانش تقدیم می گردد؛ باشد که ضمن گرامیداشت یاد این استاد وفادار به علم و ایران عزیز، یادآور شویم که چه خوب است بجای نادیده گرفتن و یا کوچک شمردن تلاش فعالان عرصه علم و فرهنگ این مرز پرگهر، قدردان متفکران دیروز و امروز ایران پر افتخار باشیم و امیدواریم این گام کوچک ما الگویی برای قدر شناسی از مفاخر تاریخ علم و اندیشمندان امروز کشورمان باشد.

انگار همین دیروز بود که با آگاهی یافتن و اعلام اعضای خوب انجمن نجوم آماتوری ایران متوجه شدیم سرکار خانم دکتر آلینوش طریان از اساتید دانشگاه تهران در نزدیکی انجمن نجوم آماتوری ایران و در آسایشگاه سالمندان توحید بسر می برند و مدیریت و پرستاران صمیمی، استاد را مهربانانه پذیرا بوده و به او عشق می ورزیدند و منجمان آماتور نیز محفل عشقی برای دیدار این پیرطریق و استاد گرامی یافته بودند و به ملاقات او می رفتند تا جایی که رسانه ها نیز از ایشانبا خبر و بخوبی یاد نمودند و الگویی شد تا دانشگاه تهران و جامعه ارامنه از این استاد فرزانه و بانوی پرتلاش ایرانی تجلیل بعمل آوردند. در هر صورت در زمان حیات استاد بارها و بارها به همراه اعضای خوب و صمیمی انجمن نجوم آماتوری ایران در مرکز سالمندان مورد اشاره بر سر بالین استاد حاضر شدیم و ساعاتی استاد فقید را به یاد و خاطرات محافل دانشگاهی و کلاس و تدریس برده و گزارشهای برخی از این دیدارها که با حس خاصی تهیه می شد در این پایگاه اینترنتی قرار می گرفت. حتی در زمان حیات استاد طریان و در مناسبتهایی همچون روز و هفته جهانی ستاره شناسی، به همراه اعضای فعال انجمن، تلسکوپ هایمان را به سرای سالمندان می بردیم و عشقمان نسبت به آسمان را با فعالان دیروز جامعه از جمله خانم دکتر که در آن سرای سالمندان دوران کهنسالی خود را سپری می نمودند، تقسیم می کردیم.

*چرا به ایران بازگشتید؟

به یاد دارم که بنده از ایشان در یکی از دیدارها پرسیدم: خانم دکتر از خاطرات فرانسه برای ما بگویید، چی شد که به کشورمان بازگشتید؟ با این سوال نگاه استاد از روی عکس جوانی‌اش برداشته شد و گویا ذهنشان را به میان ملاقات‌کنندگان رسانده و لبخند زدند و فرمودند: «برگشتم چون من ایرانی هستم، باید برمی‌گشتم، اینجا جوانان کشورم به من احتیاج داشتند.» استاد طریان فقید، کرسی استادی دانشگاه در فرانسه را رد کرده بودند؛ به ایران برگشته و نخستین استاد زن دانشکده فیزیک دانشگاه تهران شدند. از ایشان پرسیدم: خانم دکتر آن روزها چطور نمره می‌دادید؟ «من به هیچ‌کس نمره الکی ندادم، از هیچ‌کس هم نترسیدم.» و ادامه دادند: «یک بار فرح دیبا با ارتشبد زاهدی به رصدخانه  دانشگاه تهران آمدند و ضمن بازدید، فرد عالیرتبه نظامی را به من نشان داده و از من پرسید، از این آقا نمی‌ترسی؟ گفتم چرا باید بترسم؟ فرح گفت: ارتشبد زاهدی هستند و پسرش شاگرد شما در دانشگاه تهران است و به او نمره پایین داده اید؛ من هم خندیدم و گفتم من یاد نگرفتم الکی نمره بدهم، چه پسر شما باشد، چه پسر کسی دیگر.

تمایل کشورهای خارجی برای جذب خانم دکتر طریان زیاد بود و دولت آلمان برای جلب نظر ایران، تلسکوپ زایس را به رصدخانه خورشیدی دانشگاه تهران اهدا کرد، ولی با این وجود خانم دکتر در ایران ماندند. ایشان سال 1348 خورشیدی رئیس گروه تحقیقات ژئوفیزیک تهران و ١٠‌ سال بعد به درخواست خودشان بازنشسته شدند.

با اعلام درگذشت استاد طریان، گروه ویژه ای از انجمن نجوم آماتوری ایران از ساعت 13 الی 14 روز دوشنبه 16 اسفند 89 در کلیسای مریم مقدس واقع در خیابان جمهوری- خیابان میرزا کوچک خان در مراسم تشییع پیکر این بانوی استاد ایرانی حضور یافتند و طی مراسمی ویژه، تشییع پیکر پاک این بانوی بزرگ انجام و برای همیشه در آرامگاه ابدی آرام گرفتند.

یاد استاد فقید آلینوش طریان در همایشهای انجمن

در ادامه با یادآوری گزارش یکی از دیدارهای اعضای انجمن در زمان حیات استاد طریان، یک بار دیگر روزهای خوش با ایشان بودن را همراه با شما فرهیختگان گرامی مرور می کنیم:

برای دیدار با خانم دکتر آلینوش طریان اولین بانوی استاد فیزیک ایران همراه با آقای محسن شبانی مدیر پایگاه اینترنتی انجمن نجوم آماتوری ایران در چهارشنبه ای پاییزی راهی سرای سالمندان  توحید شدیم برای ملاقات یکی از مفاخر نجوم  ایران ،که امروز در طبقه دوم ساختمانی در حوالی میدان توحید تهران در اتاقی به نام سنبل روزگارپاییزی عمر خود را سپری می کند. او روزگاری اولین بانوی استاد فیزیک در ایران بود،اکثر اساتید فیزیک حال حاضر زمانی شاگرد این بانو بوده اند؛ خانم دکتر آلینوش طریان. وارد محیط شدیم ،کفشها را در آوردیم. آقای حسینی مسئول سرای سالمندان توحید ما را به داخل فرا می خواند. آنجا بانویی سپید موی خیره به پنجره بر روی تختی نشسته است، دوباره نگاهی به سالمندان می اندازم محیطی تمیز با آهنگی ملایم شبیه به مهدهای کودک ولی انگار گرد سپیدی بر افراد این مهد پاشیده اند. وارد اتاق می شویم بانو آلینوش طریان با لبخندی زیبا به ما خوش آمد می گوید، تعجب می کنم بر خلاف شنیده های اخیر خانم دکتر طریان بسیار شاداب بود. صحبت را شروع می کنیم؛ در ابتدا خانم دکتر به خاطر بیماری آلزایمر ما را با دانشجویانش اشتباه می گیرد وما افتخار می کنیم . پرسیدم خانم دکتر چرا سوربن فرانسه را رها کردید ؟ او گفت: چون من بی وفا نیستم ، در آن زمان مملکت به من نیاز داشت، این بی وفایی است که ما آنجا برویم و کشور را فراموش کنیم. اما اعتقاد داشت برای پیشرفت، تحصیل در آنجا مفید است. از او پرسیدیم: اولین بانوی فیزیک ایران شدن سخت نبود؟ آیا آقایان اساتید شما ناراحت نشدند؟ آیا مانع پیشرفت شما وادامه تحصیل در اروپا نشدند؟ با نه محکمی به ما پاسخ داد و گفت: استادان من، مرا بسیار حمایت کردند. صحبت درباره فیزیک خورشیدی شروع شد.در تمام طول صحبت، لبخند از لبانش محو نمی شد و با شور و حرارت با ما سخن می گفت و سوالات ما را جواب می داد؛ تا اینکه به او گفتیم رصد خانه خورشیدی را خراب کردند؛ لبخند از لبانش پاک شد به قول اخوان ثالث:"این نخستین بار شاید بود کان کلید گنج مروارید او گم شد" برافروخت ، سر را به نشانه عصبانیت تکان داد ؛ آخر او برای پای گرفتن رصدخانه خورشیدی تلاش های بسیار کرده بود. از او تقاضای نصیحتی می کنیم ، می گوید هر رشته ای که دوست دارید ادامه بدهید و در آن پیشرفت کنید. دیگر وقتمان پایان یافته است. اما او هنوز انرژی دارد، برای بانویی با سنی بالای 80 سال بسیار عجیب است اینگونه سخن گفتن. نگاهی به دیوار می اندازم لوح های تقدیر بسیاری از انجمن ها ، تشکل های گوناگون و ... آنجا نصب شده است. از او خداحافظی میکنیم و او با لبخند این بار ما را بدرقه می کند. دوست عزیزم محسن شبانی به ایشان می گوید : خانم دکتر ما را یادتان می ماند؟ سر را تکان می دهد و دوباره لبخند می زند؛ نمی توانیم از او دل بکنیم در این چند دقیقه به او وابسته شده ایم. اما چه کنیم این قانون آنجاست. در طبقه پایین دفتر سرای سالمندان توحید با آقای حسینی درباره وضعیت خانم دکتر صحبت می کنیم می گوید: حال خانم دکتر خوب است. دائماً فیزیوتراپی می شود.واقعاً از چهره خانم دکتر طریان این مطلب هویدا بود ، هوشیاری وی به گونه ای بود که جزییات را به طورکامل بیان می کرد، با صدایی گرم و رسا و چهره ای شاداب ،اصلی ترین مشکل او آلزایمر است. سرای سالمندان را ترک می کنیم. اما... آیا جای چنین بانویی در میان ما خالی نیست؟ جایگاه معنوی  بانویی عالم، آگاه، غیور و میهن پرست کجاست؟ چرا نهادها، سازمان ها و مهمتر از همه دولت و دانشگاهیان یادی از خانم دکتر نمی کنند؟ چرا نام او در کتاب های ما نیست؟ او هنوز زنده است، درکنار ماست ، در گوشه ای از شهر ، حالش خوب است بد نیست؛ هنوز فرصت باقی است برای نکوداشت اینگونه اساتید، مواظب باشیم ؛ چه ناگهان زود دیر می شود!

گفت استاد مبر درس از یاد

یاد باد آنچه به من گفت استاد

یاد باد آنکه مرا یاد آموخت

آدمی نان خورد از دولت یاد

هیچ یادم نرود این معنی

که مرا مادر من، نادان زاد

پدرم نیز چو استادم دید

گشت از تربیت من آزاد

پس مرا منت از استاد بود

که به تعلیم من ایستاد، استاد

هرچه میدانست آموخت مرا

غیر یک اصل که ناگفته نهاد

قدر استاد نکو دانستن حیف استاد به من یاد نداد

با احترام و فروتنی امیرفراقی وایقان

قدر استاد نکو دانستن 1389 ...

قدر استاد نکو دانستن 1390 ...

به بهانه سالروز درگذشت استاد فقید سرکار خانم دکتر طریان1393

میلاد بانوی جاودان1394

مادر نجوم ایران؛ ستاره‌ای که خاموش نشد...1398