در هفته جهانی ستاره شناسی، یکی از وظائف مهم آماتورهای این رشته آن است که مرز بین خرافه و علم را برای همگان مشخص، تا بجای آنکه انرژی علاقمندان معطوف به مطالب غیر واقعی و بدور از منطق علمی گردد، شاهد روی آوری بیش از پیش مردم خوبمان بویژه نوجوانان و جوانان، به دانش کهن و جذاب اخترشناسی باشیم.

او افزود: به مسیر ظاهری خورشید در طی یک سال روی کره آسمان، دایره البروج گفته می‌شود و نواری به پهنای ۱۸ درجه (۹ درجه از هر طرف دایره البروج) ناحیه‌ای به نام منطقه البروج را ایجاد کرده که ۳۶۰ درجه اطراف کره آسمان کشیده شده است.

عتیقی ادامه داد: خورشید، ماه و سیارات این منطقه را طی می‌کنند. ۱۲ صورت فلکی که برخی با اضافه کردن صورت فلکی مار در بین صور کژدم و کمان، آن را ۱۳ صورت می‌دانند، در منطقه البروج واقع شده است و خورشید این نوار ۳۶۰ درجه‌ای را طول یک سال طی می‌کند.

عتیقی ادامه داد: خورشید از هر کدام از این صور ۱۲ گانه اصلی در منطقه البروج، تقریبا طی یک ماه عبور می‌کند؛ ماه نیز در گردش کمتر از ۳۰ روزه خود به گرد زمین هر دو و نیم شبانه روز، در یکی از صور فلکی ۱۲ گانه قرار می‌گیرد که این صور به ترتیب عبارتند از بره (حمل)، گاو (ثور) دو پیکر (جوزا)، خرچنگ (سرطان)، شیر (اسد)، خوشه یا دوشیزه (سنبله)، ترازو (میزان)، کژدم (عقرب)، کمان (قوس)، بزماهی (جدی)، سطل آب (دلو)، ماهی‌ها (حوت).

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران توضیح داد: در نجوم احکامی و نه دانش اخترشناسی، برای حضور ماه، خورشید و سیارات در زمینه هر کدام از این صور فلکی، بروز حوادث و اتفاقاتی را موثر می‌دانستند که بیشتر به پایین بودن آگاهی‌های علمی بشر در زمینه این دانش آسمانی و طرح خرافه‌های بی اساس مربوط است.

عتیقی گفت: یکی از این صورت‌های فلکی کژدم یا همان صورت فلکی عقرب است که در نیمکره شمالی زمین از جنوبی‌ترین نقطه آسمان عبور می‌کند. این صورت‌ها دو هزار سال قبل توسط فردی به نام بطلمیوس تصور، ترسیم و نامگذاری شده است و بعد‌ها به این فهرست، صورت‌های فلکی دیگری اضافه شد؛ به این ترتیب از ۴۸ صورت فلکی، کل آسمان به ۸۸ صورت فلکی رسیده است.

به گفته این کارشناس، برخی از این صورت‌های فلکی در طول منطقه البروج کشیدگی دارند که از جمله به صورت فلکی شیر می‌توان اشاره کرد، اما برخی از این صور در عرض منطقه البروج کشیده شده اند که صورت فلکی کژدم یکی از آنهاست، بنابراین طبیعی است خورشید و ماه در مدت زمان کمتری از صورت عقرب عبور کنند.

*قرارگیری ماه در زمینه صورت فلکی کژدم

عتیقی ادامه داد: یکی از نکاتی که در دانش اخترشناسی مطرح نبوده است اما در احکام نجوم به آن پرداخته می‌شود قرارگیری ماه در زمینه صورت فلکی کژدم است که از آن به عنوان قمر در عقرب یاد می‌شود. انجام برخی از اعمال زندگی روزانه در چنین زمانی توصیه نشده و حوادثی همچون باد و طوفان را به حضور ماه در صورت فلکی عقرب نسبت داده اند که حتی می‌توان در برخی از توصیه‌های دینی نیز چنین احکامی را مشاهده کرد.

عتیقی گفت: باید توجه داشت که سرنوشت انسان‌ها و اتفاقات زمینی به دست بشریت است و نمی‌توان آن را به قرارگیری اجرام آسمانی در نقطه‌ای خاص از کره آسمان نسبت داد و چه بسا به گفته برخی به نقل از بزرگان دینی مبنی بر عدم فراگیری نجوم، همین پیشگویی‌ها و پیش بینی‌هاست که مبنای علمی ندارد و اتفاقا فراگیری دانش ستاره شناسی به جز جهت یابی و لذت بردن از آسمان، امروزه یکی از مطالعات پایه و اساسی تلقی می‌شود که بشر را نسبت به جایگاه خود در کائنات، سرنوشت زمین و ضرورت جابه جایی انسان به کرات مختلف برای ادامه حیات آشنا می‌کند.

عتیقی گفت: ماه همسایه کره زمین و به طور میانگین ۳۸۰ هزار کیلومتر (کمتر از نیم میلیون کیلومتر) با ما فاصله دارد و این در حالی است که ستاره دل کژدم یا قلب العقرب در این صورت فلکی، حدود ۶۰۴ سال نوری از زمین فاصله دارد و هر سال نوری حدود ۹.۴ تریلیون کیلومتر است.

او افزود: چگونه می‌توان متصور بود که قرارگیری ماه همسایه زمین در زمینه صورت فلکی با ستارگانی به این مقدار دور از ما می‌تواند منشا اتفاقات و خطراتی باشد، چرا که صرفا از دید انسان‌ها بر روی زمین، ماه و این صورت فلکی در آسمان در همنشینی با یکدیگر دیده می‌شوند.

عتیقی ادامه داد: اینگونه می‌توان نتیجه گرفت که پدیده قمر در عقرب که موجب نگرانی بسیاری از افراد کمتر مطلع از دانش ستاره شناسی شده است، لااقل از نگاه علمی مردود بوده و صرفا به داستان و خرافه‌های گذشته بشری برمی‌گردد که اساس علمی ندارد و صرفا ناشی از ترس بشر اولیه می‌تواند تلقی شود. بهتر است به جای توجه به مطالب بی اساس از نگاه علمی، همه با روی آوری به دانش کهن و جذاب اختر شناسی به فراگیری مطالب علمی و یافته‌های دقیق بشری بپردازند که آن‌ها را با عظمت خلقت و خالق بیش از پیش آشنا می‌کند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری گفت: خوشبختانه یکی از ویژگی‌های دانش اخترشناسی این است که در آن گرایشی با عنوان " نجوم آماتوری " مطرح است؛ به این معنی که تمام افراد از مرد و زن، پیر و جوان، دانشگاهی و غیردانشگاهی می‌توانند در زمینه این دانش و رصد آسمان به مطالعه بپردازند.

*ستاره دل کژدم، یکی از چهار ستاره ویژه در آسمان

او افزود: ایرانیان باستان، ستاره دل کژدم و یا قلب العقرب را یکی از چهار ستاره ویژه در آسمان می‌دانستند. " ریچارد هینکلی " در کتاب " نام ستاره‌ها و معنی آن‌ها " به این نکته اشاره می‌کند که ایرانیان حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح (۵ هزار سال پیش) به ستاره دل کژدم توجه ویژه‌ای داشته اند و در مصر باستان این ستاره نمادی از الهه " سلکیت " که اغلب آن را الهه عقرب می‌دانند، بوده است. این ستاره در میان ۲۰ ستاره درخشان آسمان شب قرار دارد که با درخشش متفاوت بین ۸ دهم تا ۱.۱ دهم درخشش آن متفاوت است و یک ستاره همدم کوچک در همسایگی خود دارد که به نام Antares B شناخته می‌شود و به رنگ سفید مایل به آبی است. ستاره دل کژدم ۷۰۰ برابر قطر خورشید است برای مثال اگر در مرکز منظومه ما قرار گیرد، آنقدر بزرگ است که می‌تواند تا ورای مدار سیاره سرخ بهرام (مریخ) را در برگیرد.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران توضیح داد: در ماموریت آپولو ۱۴ به ماه از نام این ستاره بر روی نام یک موشک استفاده شده بود. ستاره دل کژدم یک اَبَرغول سرخ است که به پایان عمر خود نزدیک می‌شود و هنگامی که دیگر سوختی برای فعل و انفعال هسته‌ای در آن باقی نماند این ستاره منفجر خواهد شد و به یک اَبَرنواختر بسیار درخشان تبدیل می‌شود که درخشندگی آن برابر نور کهکشان در آسمان جلوه گر خواهد شد. از نظر ریشه لغتی کلمه " آنتارس " دل کژدم به معنای ضد مریخ است که احتمالا به این دلیل که منجمان در دوران باستان تصور می‌کردند که این ستاره قرمز رنگ، شبیه سیاره سرخ بهرام است آن را به این عنوان نام گذاری کرده اند.
عتیقی گفت: آخرین بار در شبانگاه پنج شنبه ۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ ماه در صورت فلکی کژدم بود و قمر در عقرب بعدی، چهارشنبه، ۵ خرداد است که ماه در نزدیکی ستاره دل کژدم قرار خواهد گرفت.

چه خوب است اکنون که در هفته جهانی ستاره شناسی 1400 هستیم، با وجود اینهمه مطالب متنوع علمی که فقط بخش بسیار بسیار کوچکی از آن در این مصاحبه ارائه شده است، بجای پرداختن به مطالب غیر علمی و خرافی، عزیزان هموطن به مطالعه این دانش آسمانی و جذابف بیش از پیش روی آورند تا نقش گذشته اندیشمندان ایرانی در توسعه این علم را به خوبی احیا نمایند.