سه شنبه هفته گذشته (۲۴ اردیبهشت برابر با ۱۴ مه) بزرگترین شراره خورشیدی سال ۲۰۱۳ میلادی رخ داد؛ انفجاری عظیم که با فوران گسترده ذرات همراه بود.
انفجارهای خورشیدی زمانی رخ می دهند که ساختارهای مغناطیسی جو خورشید ثبات خود را از دست می دهد و دیگر نمی تواند در جاذبه عظیم خورشید باقی بماند و ناگهان مانند فنری رها شده و از اطراف آن به فضا منتشر می شود.
رییس انجمن نجوم آماتوری ایران روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا می گوید: لکه های خورشیدی مکان هایی از سطح خورشید است که وقتی با فیلترهای ویژه رصد خورشید به آن ها نگاه می کنیم، سیاه به نظر می رسد.
لکه های خورشیدی از سال ۱۶۱۰ میلادی یعنی زمانی که تلسکوپ به خدمت گرفته شد، مورد بررسی منجمان قرار گرفت.
این بررسی ها نشان داد که لکه های خورشیدی دارای دوره های خاص هستند. به این معنا که تعداد لکه ها با گذشت زمان بیشتر می شود به نحوی که بعد از ۵/۵ سال تعداد لکه ها به حداکثر و پس از ۵/۵ سال دوم به حداقل می رسد.
در مجموع دوره یا سیکل لکه های خورشیدی ۲۲ سال است که این دوره به دو دوره ۱۱ ساله تقسیم می شود و میزان لکه های خورشیدی در طول دو دوره ۱۱ ساله همواره با نوساناتی مواجه می شود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه می دهد: لکه های خورشیدی عمر کوتاهی دارند به طوری که عمر آن ها حداکثر ۲ هفته است.
نکته جالب توجه این است که از آن جا که لکه ها اثر میدان مغناطیسی خورشید است، به صورت زوج زوج ایجاد می شوند. به طوری که با یکدیگر قطبش دارند و مانند آهنربا از ۲ قطب N و S برخوردار هستند. بنابراین قطبش مغناطیسی لکه ها در هر ۲ نیم دوره کاملا مخالف یکدیگر است.
گفته می شود که ایرانیان باستان نیز از وجود لکه های خورشیدی خبر داشته اند.
***تاثیر بر روی آب و هوای زمین
عتیقی در پاسخ به این سوال که لکه های خورشیدی چه تاثیری روی کره زمین می گذارد، می گوید: ایرانیان قدیم اعتقاد داشتند که وقتی لکه های خورشیدی افزایش پیدا می کند، کشاورزی رونق می گیرد. در واقع این گونه عنوان می شود که زیاد شدن لکه های خورشیدی بر سطح خورشید روی آب و هوای زمین تاثیرگذار است به طوری که وقتی تعداد لکه ها به حداکثر می رسد، ما شاهد بارندگی هستیم.
***اختلال در سیستم های رادیویی و ماهواره ای
لکه های خورشیدی اغلب در عرض های میانی خورشید ایجاد می شود و در کنار آنها اغلب لکه های سفیدی نیز به وجود می آید که از آن ها به عنوان شراره های خورشیدی یاد می شود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: در واقع آن میزان از برون داد انرژی خورشید که امکان خروج از لکه ها را پیدا نکرده است، از شراره های خورشید خارج می شود و دمای آن ها از سطح خورشید به مراتب بالاتر است، به طوری که گاه دمای آن ها به بیش از ۱۰ هزار کلوین می رسد.
این شراره ها در فضا پاشیده می شود و حداکثر تا ۱۵ هزار کیلومتر (بیش از قطر زمین) ارتفاع دارد.
عتیقی می گوید: وقتی تعداد لکه های خورشیدی در سطح خورشید افزایش پیدا می کند به این معناست که اتفاقی در سطح خورشید در حال روی دادن است.
اغلب ارتش های دنیا به ویژه ارتش آمریکا بررسی بسیار دقیقی از لکه های خورشیدی دارند و در واقع میزان لکه های خورشیدی را به طور دائم رصد می کنند، چرا که با ایجاد این لکه ها به دنبال آن شراره های خورشیدی ایجاد می شود و باعث می شود که بادهای خورشیدی به زمین می رسند.
زمانی که بادهای خورشیدی به زمین می رسند، روی لایه های جو اثر می گذارد و همین تاثیرگذاری الکترون ها و پروتون ها که تحت عنوان بادخورشیدی در حرکت هستند با میدان مغناطیسی زمین نوعی در هم کنش ایجاد می کند و باعث ایجاد اختلال در سیستم های مخابراتی و امواج رادیویی می شود.
عتیقی اضافه می کند: در یونوسفر زمین لایه هایی به نام لایه های رادیویی وجود دارد که بسیاری از ارتباطات رادیویی کشورها از طریق این لایه ها انجام می شود و تماس بادهای خورشیدی با این لایه ها سبب ایجاد اثرات تخریبی بر امواج رادیویی می شود و همین امر سبب می شود امکان شنود رادیویی یا جاسوسی بیش از گذشته فراهم شود.
به علاوه بادهای خورشیدی با اثراتی که در خطوط انتقال نیرو ایجاد می کنند، باعث افزایش ولتاژ می شوند و حتی می توانند یک نیروگاه را از بین ببرند.
در این فرایند ابتدا امواج طیف پرتو ایکس به زمین میرسند که باعث اختلالات رادیویی در عرض های جغرافیایی شمالی در نیمه روشن زمین (بخش هایی که در آنها روز است) میشوند، اما اثر دیررس انفجار از نوع مغناطیسی است که موج آنها چند ساعت بعد به زمین میرسد.
بر اثر تداخل این میدان مغناطیسی با میدان مغناطیسی خود زمین و همچنین چرخش کره خاکی به دور خود، زمین به مانند یک مولد جریان برق عمل میکند و در سراسر آن از ماهوارهها و فرستندههای تلویزیونی گرفته تا دکل های انتقال نیرو و لولههای آب، جریان برق ایجاد میشود. الکتریسته ایجاد شده ضعیفتر از آن است که توسط انسان حس شود، اما باعث اشکال در دستگاههای الکترونیک و مخابراتی میشود.
***ایجاد شفق قطبی در نواحی دورتر از قطب ها
کارشناسان می گویند امواج گاز ناشی از این انفجار ظرف روزهای آینده به سپر مغناطیسی محافظ زمین برخورد می کند و این برخورد شفق های قطبی تماشایی را به وجود می آورد.شفق قطبی (Aurora) یکی از پدیدههای جوی کره زمین است. (شفق سرخی افق پس از غروب خورشیداست)
شفقهای قطبی نورهای زیبایی هستند که به طور طبیعی در آسمان دیده میشوند و معمولاً در شب و در عرضهای جغرافیایی قطبی به چشم میخورند. شفق های قطبی در یونوسفر تشکیل میشوند و در سپیده دم قطبی قابل مشاهده هستند.
از دیگر اثرات موج مغناطیسی ناشی از انفجاری های خورشیدی می توان به ایجاد شفق قطبی اشاره کرد.
به طور معمول در نزدیک قطب ها که میدان مغناطیسی زمین بسیار قوی است، به علت ایجاد بار الکتریکی و یونیزه شدن ملکولهای گازهای جوی این گازها از خود نور تابیده و نوارهای روشنی در آسمان ایجاد میکنند، اما به دنبال انفجارهای خورشیدی این پدیده (شفق) حتی در نواحی دورتر از قطب ها هم مشاهده میشود.
*** نقش خورشید در آب و هوای سیاره زمین
به گزارش مراکز پژوهشی ، بیشترین تاثیر نوسانات فعالیتهای خورشیدی بر سیاره زمین از ماهیت پیچیدهای برخوردار هستند. به عنوان مثال، ذرات پر انرژی خورشیدی و پرتوهای کیهانی می توانند به کاهش سطوح ازون در استراتوسفر منجر شوند.این مساله نیز رفتار اتمسفر زیرین را تغییر می دهد و حتی ممکن است توفانهای خورشیدی را به سمت سطح هدایت کند.
شکسته شدن ملکولهای ازون که در پایین استراتوسفر قرار دارند به وسیله نور فرا بنفش می تواند موجب گرمایش محلی شود.همچنین هنگامی که لایه ازون از بین برود، استراتوسفر خنکتر می شود و موجب افزایش اختلاف دما بین مناطق استوایی و مناطق قطبی می شود. اختلاف دما در استراتوسفر و تروپوسفر فوقانی به ناپایداری در جریان اتمسفری غرب به شرق منجر می شود.
ناپایداریها، جریانهای مخالف و حرکات نامنظم را ایجاد می کنند. این جریانهای مخالف موجب تقویت «جت استریمها» شده و در نهایت، جریانهای تروپوسفر فوقانی، لایه اتمسفر نزدیک به سطح زمین، را تغییر می دهند.
از این رو، خورشید ممکن است نقش مهمی در این نوع فرآیند ایفا کند. افزون بر این، به گفته «جرالد میهل» از مرکز ملی پژوهش اتمسفری، تغییرپذیری خورشیدی اثری قطعی بر آب و هوا به ویژه در اقیانوس آرام بر جای می گذارد.
بررسی دادههای دمای سطح دریا طی سالهای اوج لکههای خورشیدی، الگویی بسیار شبیه با «لا نینا» ( خنک کننده ادواری اقیانوس آرام که به طور منظم بر آب و هوای سراسر جهان اثر می گذارد) بوده و در آن دوران به کاهش یک درجه سانتیگرادی دما در شرق اقیانوس آرام استوایی منجر شده است.
همچنین، دوران اوج چرخه لکه خورشیدی با افزایش بارندگی در مناطقی از جهان و فشار فوق طبیعی سطح دریا در اواسط عرض جغرافیایی شمالی و جنوبی اقیانوس آرام مرتبط بوده است.
به گفته میهل، اقیانوس آرام به تغییرات کوچک جریانهای باد حساس بوده و فعالیتهای خورشیدی ممکن است فرآیندهای مرتبط با قدرت باد را تحت تاثیر قرار دهد.
از این رو، دانشمندان معتقدند اگر خورشید واقعا در حال ورود به مرحلهای ناآشنا از چرخه خورشیدی باشد باید تلاشهای خود را برای درک ارتباط خورشید و آب و هوا دو برابر کنیم.
از سوی دیگر، اگرچه خورشید منبع اصلی گرما و انرژی برای سیاره زمین محسوب می شود، اما باید به این نکته توجه داشت که تغییرپذیری خورشیدی دلیل گرمایش جهانی سالهای اخیر محسوب نمی شود.
به رغم تاثیر اشعه های خورشیدی بر تغییرات آب و هوایی زمین در طول حیات این سیاره، بررسیهای صورت گرفته نشان دادهاند خورشید سهمی کمتر از ۱۵ درصد در افزایش دمای جهان طی یک قرن گذشته داشته است.
در حقیقت، فعالیتهای انسان مانند افزایش انتشار گازهای گلخانهای نقش پررنگی در گرمایش جهانی ایفا کرده و می کنند.
اشتراک گذاری در:
- سایت انجمن نجوم آماتوری ایران مجاز به ویرایش ادبی دیدگاهها است.
- دیدگاههایی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بیاحترامی و موارد مغایر با قوانین کشور باشند منتشر نخواهند شد.
- دیدگاهها پس از تأیید منتشر میشوند.