به بهانه سالروز درگذشت استاد- آغاز کلام
در جهان پیشرفته همواره مفاخر از جایگاه خاصی برخوردارند تا جایی که حتی گاهاً از خطاهای علمی آنها چشم پوشانده و آنان را به عنوان بنیانهای توسعه و پیشرفت به مردم خود و دیگر ملل معرفی می کنند. نمونه بارز و قدری کوچک، واژه دریاهای ماه است که اولین بار آقای گالیلئو گالیله ای ایتالیایی آنرا بکار برد که هنوز به احترام ایشان بر روی مناطق تیره ماه اطلاق می شود و از این قبیل فراوان است. نه تنها فرهنگ اصیل ایرانی عاملی برای توسعه و توانمند سازی بوده و گذشته این سرزمین اهورایی بیانگر آن است، در دین مبین اسلام نیز به ترویج معروف و امر به آن تاکید شده و بر ضرورت علم دوستی و عالم پروری در قرآن کریم و روایات معتبر تاکید دو چندان شده که جای بحث نیست. در مواجهه با رسانه هایی همچون اینترنت و نظایر آن مثل بسیاری از نوآوریهای دهه های اخیر اگر و اگر فرهنگ استفاده از آنها در جامعه ای نهادینه نباشد، متاسفانه می تواند نه تنها عامل رکود گردیده بلکه به اعتبار و حیثیت افراد نیز لطمه وارد شود و چه بسا گفتارهای بی ریشه و بی مغزی که اصالت نیز ندارند اما موجبات تشویش و تکدر خاطر اذهان عمومی می شوند. شاید در گذشته بیانات شفاهی و یا نوشتار سبب ساز این ناهنجاری بود که امروزه با وجود رسانه های مختلف و بعضاً نوین بسیار فراگیرتر نیز شده است که عموماً مردم خوبمان در نامه های الکترونیکی و یا وبگاههای با چنین اشکال زشتی از انواع فرافکنی هستند واین در حالی است که اصل همچنان معیار و دارای اعتبار است و فقط گوینده و نویسنده با سعی در کوتاه نشان دادن قد دیگران می خواهد به اصطلاح خودی نشان دهد و اعتباری دنیایی و زود گذر کسب کرده  و عقده های نهفته خودشیفتگی و یا حتی گاهی خود کم بینی و حقارت را با این روش غیر منطقی می گشایند. این معزل در شرایطی است که در دین اسلام آبروی هر فرد از خون او محترمتر شمرده شده و غیبت وتهمت از جایگاه بسیار پایین و در حد سلاح فرد عاجز از آن یاد شده است. بدتر آنکه اینگونه برخوردها سببی جدی برای روی آوری کمتر در میان افراد هر جامعه به کار و تلاش اجتماعی است واین سخن پراکنی ها در حقیقت ترویج منکر است! خاصه اگر فرد مورد اهانت بدرود حیات گفته باشد وامکان دفاع از او سلب گردد. افراد با آبرو نیز از پاسخ هجویات و مطالب خلاف واقع بواسطه شخصیت پایین وبیمار گونه فرد توهین کننده از یک سو و عدم وجاهت کلام فرد مقابل و یا نداشتن صلاحیت و جایگاه قانونی آنان برای بیان چنین قضاوتها و محکوم کردنهای بی موردی از سوی دیگر، عموماً پرهیز کرده و یا حداکثر به محاکم قضایی برای طرح شکایت خود روی می آورند که مسلماً در هر جامعه ای قانون می تواند فصل الخطاب قرار گیرد.
آنچه که در پی می آید زندگینامه استاد فقیدی است که گاهاً همچون دیگر بزرگان تاریخ این سرزمین مورد بی مهری و کم لطفی قرار گرفته و به همین دلیل ضرورت دیده شد بیان شفاف و معتبری از زندگی پر افتخار ایشان در جامعه نشر پیدا نماید، هر چند که مطالب معتبر در زمینه افتخارات این اندیشمند معاصر نیز بسیار یافت می شود. درهر صورت بر آن شدیم در آستانه بیستمین سال عروج آسمانی این استاد گرانمایه که به آحاد جامعه ایرانی حق مسلم دارند، به نقل از بنیاد معظم ایشان، به زندگینامه این ابرمرد که الگویی برای تولید مفاخر بعدی بوده اند، گوشه چشمی هر چند بسیارگذرا بیندازیم. امید آنکه دین خود را به این شیفته علم و جامعه پر افتخار ایرانی تا حدودی ادا نموده باشیم و ازبرخی مطالب خلاف واقع منتسب به ایشان نیز ذهن افکار عمومی را پاک نماییم.
مسعود عتیقی
تابستان1391
خلاصه‏یی از زندگی استاد دکتر سید محمود حسابی ، بنیاد‏گذار دانشگاه و
بسیاری از مراکز علمی ، آموزشی ، صنعتی ، فرهنگی و پژوهشی کشورمان پروفسور سیّد محمود حسابی‌ ، در سال‌ 1281 (ه.ش) ، از پدر و مادری‌ تفرشی‌ ، در تهران‌ زاده‌ شدند . پس‌ از سپری ‌نمودن‌ چهار سال‌ ، از دوران‌ کودکی‌ در تهران‌ ، به‌ همراه‌ خانواده‌ (پدر ، مادر و برادر) ، عازم‌ شامات‌ گردیدند . در هفت سالگی‌ ، تحصیلات‌ ابتدایی‌ خود را ، در بیروت‌ ، با تنگدستی‌ و مرارت‌های‌ دور از وطن‌ ، در مدرسه‌ کشیش‌های‌فرانسوی‌ ، آغاز کردند و هم‏زمان‌ ، توسط‌ مادر فداکار ، متدیّن‌ و فاضله‌ خود (خانم‌ گوهرشاد حسابی) تحت‌ آموزش‌ تعلیمات‌ مذهبی‌ و ادبیات‌ فارسی‌ ، قرار گرفتند . استاد ، قرآن‌ کریم‌ را ، حفظ‌ و به‌ آن‌ اعتقادی‌ ژرف‌ داشتند . دیوان‌حافظ‌ را ، نیز از بر داشته‌ و به‌ بوستان‌ و گلستان‌ سعدی‌ ، شاهنامه‌ فردوسی‌ ، مثنوی‌ مولوی‌ ، منشآت‌ قائم‌ مقام‌ ، اشراف‌کامل‌ داشتند .
شروع‌ تحصیلات‌ متوسطه‌ ایشان‌ ، مصادف‌ با آغاز جنگ‌ جهانی‌ اول‌ و تعطیلی‌ مدارس‌ فرانسوی‌ زبان ‌بیروت‌ بود . از این‌ رو ، پس‌ از دو سال‌ تحصیل‌ در منزل‌ ، برای‌ ادامه‌ ، به‌ کالج‌ آمریکایی‌ بیروت‌ رفتند و در سن‌ هفده‌سالگی‌ ، لیسانس‌ ادبیات‌ ، در نوزده‌ سالگی‌ لیسانس‌ بیولوژی‌ و پس‌ از آن‌ ، مدرک‌ مهندسی‌ راه‌ و ساختمان‌ را ، اخذ نمودند . در آن‌ زمان‌ ، با نقشه‌کشی‌ و راه‏سازی‌ ، به‌ امرار معاش‌ خانواده‌ ، کمک‌ می‌کردند . استاد ، همچنین‌ ، در رشته‌های‌ پزشکی‌ ، ریاضیات‌ و ستاره‌شناسی‌ ، به‌ تحصیلات‌ آکادمیک‌ پرداختند . شرکت‌ راه‏سازی‌ فرانسوی‌ ، که ‌استاد در آن‌ ، مشغول‌ به کار بودند ، به پاس‌ قدردانی‌ از زحماتشان‌ ، ایشان‌ را ، برای‌ ادامه‌ تحصیل‌ ، به‌ کشور فرانسه‌ اعزام‌کرد و بدین‌ ترتیب‌ ، در سال‌ 1924 (م) به‌ مدرسه‌ عالی‌ برق‌ پاریس‌ وارد و در سال‌ 1925 (م) فارغ‌التحصیل‌ شدند . هم‏زمان‌ ، با تحصیل‌ در رشته‌ معدن‌ ، در راه‌آهن‌ برقی‌ فرانسه‌ ، مشغول‌ به‌ کار گردیدند و پس‌ از پایان‌ تحصیل‌ در این ‌رشته‌ ، کار خود را ، در معادن‌ آهن‌ شمال‌ فرانسه‌ ومعادن‌ زغال‌ سنگ‌ ایالت‌ «سار» آغاز کردند . سپس‌ ، به دلیل‌ وجود روحیه‌ علمی‌ ، به‌ تحصیل‌ و تحقیق‌ ، در دانشگاه‌ سوربن‌ ، در رشته‌ فیزیک‌ پرداختند و در سال‌ 1927 (م) ، در سن‌ بیست‌ و پنج‌ سالگی‌ ، دانش‏نامه‌ دکترای‌ فیزیک‌ خود را ، با ارایه‌ رساله‏یی‌ ، تحت‌ عنوان‌ «حساسیت‌ سلول‏های‌فتوالکتریک » ، با درجه‌ عالی‌ ، دریافت‌ کردند .
استاد، با شعر و موسیقی‌ سنتی‌ ایران‌ و موسیقی‌ کلاسیک‌ غرب‌ ، به‌ خوبی‌ آشنایی‌ داشتند.
ایشان ، زیرزمین کوچکی را ، در بلوار کشاورز ، با مختصر هزینه‏یی ، اجاره نموده و اولین مرکز تحقیقات موسیقی ایران را ، برقرار می‏نمایند ، که حاصل آن ، اندازه‌گیری‌های دقیق صوتی ، یعنی سنجش‏های بسیار حساس ، در اندازه‌گیری فواصل گام‌های موسیقی ایران بوده است ، که بخش دیگر کاربردی آن سنجش ، تطبیق و ساخت کاسه‏های جدید و طنین مضاعف ، در سازهای سنتی ایران می‏باشد .
استاد حسابی ، در چند رشته‌ ورزشی‌ نیز ، موفقیت‏هایی‌ کسب‌ نمودند ، که‌ از آن‌ میان‌ ، می‌توان‌ به‌ دیپلم‌ نجات‌ غریق‌ در رشته‌ شنا ، اشاره‌ نمود .
از جمله‌ دست‏آوردهای‌ عمر پربار استاد و مشاغلی‌ که‌ در مسند آن‌ ، خدمات‌ علمی‌ و فرهنگی‌ شایان‌ توجهی‌ ارایه‌ نمودند ، می‌توان‌ به‌ چند نمونه‌ ، اشاره‌ کرد :
ماموریت‌ وزارت‌ راه‌ و ترابری‌ (طرق‌ و شوارع‌ عامه) ، برای‌ تهیه‌ اولین‌ نقشه‌برداری‌ علمی‌ ، فنی‌ و مهندسی‌کشور (تهیه‌ نقشه‌ نوین‌ راه‌ ساحلی‌ سراسری‌ میان‌ بنادر خلیج‌ فارس‌ ، بندر لنگه‌ به‌ بوشهر) (1306 ه . ش‌) ، تاسیس‌ مدرسه‌ مهندسی‌ وزارت‌ راه‌ و تدریس‌ در آن‌ (1307 ه . ش) ، تاسیس‌ دارالمعلمین‌ عالی‌ و تدریس‌ درآن‌ (1307 ه . ش‌) ، ساخت‌ اولین‌ رادیو در کشور (1307 ه . ش‌) ، تاسیس‌ دانش‏سـرای‌ عالی‌ و تدریس‌ در آن‌(1308 ه . ش‌) ، ایجاد اولین‌ ایستگاه‌ هواشناسی‌ در ایران‌ (131ه . ش) ، نصب‌ و راه‌اندازی‌ اولین‌ دستگاه ‌رادیولوژی‌ در ایران‌ (131ه . ش) ، تعیین‌ ساعت‌ ایران‌ (1311 ه . ش) ، تاسیس‌ اولین‌ بیمارستان‌ خصوصی‌ ، در ایران‌ ، به نام‌ "بیمارستان‌ گوهرشاد" ( به یاد مادر گرامیشان‌) (1312 ه . ش) ، مامور وزارت‌ راه‌ ، برای‌ ساخت‌ راه ‌تهران‌ به‌ شمشک‌ ، جهت‌ معادن‌ ذغال‌ سنگ‌ (1312 ه . ش) ، پیشنهاد و تدوین‌ قانون‌ تاسیس‌ دانشگاه‌ تهران‌ ، و تاسیس‌ دانشکده‌ فنی‌ (1313 ه . ش‌) و ریاست‌ آن‌ دانشکده‌ تا (1315 ه . ش‌) و تدریس‌ در آن‌ ، تاسیس‌ دانشکده‌ علوم‌ و ریاست‌ آن‌ دانشکده‌ از (1321 تا 1327 ، و از 133تا 1336 ه . ش‌) و تدریس‌ در گروه‌ فیزیک‌ آن‌ دانشکده‌ ، تا واپسین‌ روزهای‌ عمر ، تاسیس‌ مرکز عدسی‌سازی‌ - دیدگانی‌ ـ اپتیک‌ کاربردی‌ ، در دانشکده‌ علوم ‌دانشگاه‌ تهران ، ماموریت‌ خلع‌ ید ، از شرکت‌ نفت‌ انگلیس‌ ، در دولت‌ دکتر مصدق‌ ، اولین رییس‌ هیئت‌‏مدیره‌ و مدیرعامل‌ شرکت‌ ملی‌ نفت‌ ایران‌ ، وزیر فرهنگ‌ در دولت‌ دکتر مصدق‌ (133ه . ش) ، پایه‌گذاری‌ مدارس‌ عشایری‌ و تاسیس‌ اولین‌ مدرسه‌ عشایری‌ ایران‌ (133ه . ش‌) ، مخالفت‌ با طرح‌ قرارداد ننگین‌ کنسرسیوم‌ ، وکاپیتولاسیون‌ در مجلس‌ ، مخالفت‌ با عضویت‌ دولت‌ ایران‌ ، در قرارداد سنتو « پاکت‌ بغداد» در مجلس‌ ، پایه‌گذاری ‌موسسه‌ ژئوفیزیک‌ دانشگاه‌ تهران‌ (133ه . ش‌) ، پایه‌گذاری‌ مرکز تحقیقات‌ و راکتور اتمی‌ دانشگاه‌ تهران‌ ، تاسیس‌ سازمان‌ انرژی‌ اتمی‌ و عضو هیئت‌ دایمی‌ کمیته‌ بین‌المللی‌ هسته‌یی‌ (133، 1349 ه . ش) ، تدوین‌ قانون ‌ستاندارد و تاسیس‌ موسسه‌ ستاندارد ایران‌ (1333 ه . ش‌) ، تاسیس‌ اولین‌ رصدخانه‌ نوین‌ در ایران‌ ، تاسیس‌ اولین‌ مرکز مدرن‌ تعقیب‌ ماهواره‌ها ، در شیراز (1335 ه . ش‌) ، پایه‌گذاری‌ مرکز مخابرات‌ اسدآباد همدان‌ (1338 ه. ش‌)، تشکیل‌ و ریاست‌ کمیته‌ پژوهشی‌ فضای‌ ایران‌ و عضو دایمی‌ کمیته‌ بین‌المللی‌ فضا (136ه . ش‌) ، پایه‏گذاری علم آکوستیک و ایجاد مرکز اندازه‏گیری و آکوستیک صدا ، تاسیس‌ انجمن ‌موسیقی‌ ایران‌ و موسس‌ و عضو پیوسته‌ فرهنگستان‌ زبان‌ ایران‌ از (1349 ه . ش) تا آخرین‌ روزهای‌ فعالیت ‌.
فعالیت‌ در دو نسل‌ کاری‌ و آموزش‌ 7 نسل‌ استاد و دانشجو ، از خدمات‌ ارزنده‌ پروفسور حسابی‌ ، به شمار می‌رود و در همین‌ راستا ، ایشان‌ از سال‌ (135ه . ش) به عنوان‌ استاد ممتاز دانشگاه‌ تهران‌ ، شناخته‌ شدند .
استاد ، به‌ چهار زبان‌ زنده‌ دنیا : فرانسه‌ ، انگلیسی‌ ، آلمانی‌ و عربی‌ مسلط‌ بودند و به‌ زبان‏های‌ : سانسکریت‌ ، لاتین‌ ، یونانی‌ ، پهلوی‌ ، اوستایی‌ ، ترکی‌ و ایتالیایی‌ اشراف‌ داشتند .
دکتر حسابی‌ به‌ ایران‌ ، فرهنگ‌ و ادب‌ و اعتقادات‌ سنتی‌ و مذهبی‌ این‌ سرزمین‌ عشق‌ ، می‌ورزیدند و گذشته‌ از سفر ، به‌ کشورهای‌ متعدد عالم‌ ، به‌ سراسر ایران‌ ، سفر کرده‌ بودند و از این مسافرت‏های پربار داخلی‌ و خارجی‌ ، ‌یادداشت‌ها و سفرنامه‌های‌ بسیاری‌ ، به جای‌ نهادند .
در زمینه‌ تحقیق‌ علمی‌: 25 مقاله ‌، رساله‌ و کتاب‌ ، از استاد به‌ چاپ‌ رسیده‌ است ‌. تئوری‌ « بی‌نهایت‌ بودن‌ ذرات‌»ایشان‌ در میان‌ دانشمندان‌ و فیزیک‏دانان‌ جهان‌ ، شناخته‌ شده‌ است ‌.
نشان‌ « اوفیسیه‌ دولا لژیون‌ دونور » و همچنین‌ ، نشان‌ « کوماندور دولا لژیون‌ دونور » ، بزرگ‏ترین‌ نشان‏های‌ کشور فرانسه‌ ، به‌ ایشان‌ ، اهدا گردید .
استاد ، تنها شاگرد ایرانی‌ پروفسور اینشتین‌ بوده‌ و در طول‌ زندگی‌ ، با دانشمندان‌ تراز اول‌ جهان‌ ، نظیرشرودینگر، بورن‌ ، فرمی ‌، دیراک ‌، بوهر ، . . . و با فلاسفه‌ و ادبایی‌ همچون‌ آندره‌ژید ، برتراند راسل ‌، . . . تبادل‌ نظرداشته‌اند . ایشان‌ ، از سوی‌ جامعه‌ علمی‌ جهان ، به‌ عنوان‌ « مرد اول‌ علمی‌ جهان ‌» (199م‌) برگزیده‌ شدند و در کنگره‌" شصت‌ سال‌ فیزیک‌ ایران‌" (1366 ه . ش‌) ملقب‌ به‌ "پدر فیزیک‌ ایران‌" گردیدند .
بنیاد پروفسور حسابی ، با استفاده از تنها 16 خاطره از زندگی سراسر نشیب و فراز استاد ، گرد آورده شیرین و تاثیرگذاری ، از منش ، کنش و تفکر استاد ، از کودکی تا آخرین روزهای حیات ایشان را ، به شکلی زیبا و دلنشین ، تحت عنوان " استاد عشق " ، به زیور چاپ آراسته است .
این کتاب آموزنده ، حاوی هزاران نمونه ظریف و راه‏گشای پرباریست ‏که ، برای فرزندان این سرزمین اسلامی ، اصول و الگوهای ماندگاری را ، برپا می‏دارد .
پروفسور حسابی‌ ، در 12 شهریور 1371 ه . ش‌ ، در بیمارستان‌ دانشگاه‌ ژنو ، به‌ هنگام‌ معالجه‌ قلبی ‌، بدرود حیات‌ گفتند .
مقبره‌ استاد ، بنا به‌ خواسته‌ ایشان‌ ، در زادگاه‌ خانوادگی‌ ، در شهر دانشگاهی‌ تفرش‌ ، قرار دارد .   - متن انگلیسی زندگینامه استاد فقید Professor Seyyed Mahmoud Hessaby Resume- - متن فرانسه زندگینامه مرحوم پرفسور سید محمود حسابی Professeur Seyed Mahmoud Hessaby- بنیاد پروفسور حسابی‌ بنا به اخبار دریافتی، مراسم بیستمین سالروز بزرگداشت یاد استاد فقید سید محمود حسابی در روز پنج شنبه 16 شهریور ماه 1391 در کنار آرامگاه ابدی ایشان واقع در شهر دانشگاهی تفرش برگزار می گردد.