مهندس مسعود عتیقی در گفت‌وگو با ایسنا، با طرح این موضوع که شاید برای برخی این سؤال مطرح باشد که چرا خورشید در شمال و جنوب آسمان جابه جا می‌شود، گفت: با وجود گردش زمین به گرد خورشید، از دید ناظران زمینی این گونه به نظر می‌رسد که مهر تابان در کره آسمان طی یک سال، جا به جا می‌شود که با توجه به انحراف محوری ۲۳.۴ درجه‌ای زمین نسبت به دایرةالبروج، (مدار حرکت ظاهری خورشید و یا همان صفحه مداری زمین) که با استوای آسمان نیز به همین اندازه یعنی حدود ۲۳.۵ درجه زاویه دارد؛ در بالا و یا پایین استوای آسمان قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: این دو دایره (دایرةالبروج و استوای آسمان) در دو نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند که این نقاط به "اعتدالین" مشهورند که یکی "اعتدال بهاری" و آغاز نوروز و دیگری "اعتدال پاییزی" است.

عتیقی اضافه کرد: در طرفین نقاط اعتدال، نقاط "انقلابین" قرار دارند که یکی "انقلاب تابستانی" و دیگری "انقلاب زمستانی" است.

موقعیت زمین در نقاط اعتدالین و انقلابین و همچنین علت ایجاد فصول

چرا به این نقاط انقلابین گفته می‌شود؟

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در پاسخ به این سوال که چرا به این دو نقطه انقلابین می‌گویند، توضیح داد: در حقیقت هنگامی که خورشید به ”حداکثر کشیدگی زاویه‌ای" نسبت به استوای آسمان می‌رسد، در یکی از دو نقطه انقلابین قرار دارد، به همین دلیل به این دو نقطه "انقلابین" می‌گویند.

وی خاطر نشان کرد: بدیهی است در هنگام انقلاب تابستانی، خورشید به نقاطی بر روی کره زمین که تا حدود ۲۳.۵ درجه، شمال استوا قرار دارند، عمود می‌تابد (اصطلاحا خورشید به مدار راس‌السرطان می‌رسد) و سپس به سمت نقطه اعتدال پاییزی رفته تا پس از پاییز و در انتهای این فصل، به نقطه انقلاب زمستانی برسد.

نمایی از انحراف محوری زمین و شرایط تابش خورشید بر کره خاکی ما

بیان این نکته ضروری است که با وجود قرار گرفتن زمین در اوج و یا حضیض (کمترین فاصله) خورشیدی، اما علت گرمای تابستان و سرمای زمستان به نزدیکی و دوری زمین از خورشید ارتباط مستقیمی ندارد و همین انحراف محوری ۲۳.۵ درجه زمین عامل عمود و یا مایل تابیدن مهر تابان و در نتیجه گرم شدن زمین در روزهای طولانی فصل تابستان تابش عمود نور خورشید به زمین و سرد بودن آن در روزهای کوتاه، با وجود تابش مایل خورشید است.

همچنین وجود ۶ ماه شب و ۶ ماه روز در قطب‌های شمال و جنوب کره زمین در همین انحراف محوری زمین نهفته است.

آغاز انقلاب تابستانی

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به آغاز انقلاب تابستانی، اظهار کرد: در ساعت ۱۳ و ۴۳ دقیقه روز سه‌شنبه ۳۱ خرداد ۱۴۰۱، خورشید به نقطه انقلاب تابستانی رسیده و از فردای این روز در نیمکره شمالی تابستان آغاز خواهد شد؛ این در شرایطی است که در همین زمان ساکنان نیمکره جنوبی، آغاز فصل زمستان را تجربه می‌کنند.

عتیقی اضافه کرد: لازم به توضیح است که در شب اول تابستان، کوتاه‌ترین شب و روز اول تابستان بلندترین روز سال خواهد بود و پس از این زمان، به مرور از طول روز کاسته و به طول شب افزوده می‌شود، به نحوی که در ابتدای پاییز، طول شب و روز مجددا باهم برابر خواهد شد و سپس از طول روز کاسته و به طول شب اضافه می‌شود تا در هنگام انقلاب زمستانی، شاهد بلندترین شب سال و یا همان شب چله (یلدا) و کوتاهترین روز سال باشیم.

در این میان، نکته جالب و قابل تامل آن است که آغاز هر فصل در ابتدای ماه‌های خورشیدی و متناسب با تقویم ایرانی است؛ در حالی که در گاهشماری میلادی، آغاز فصول در میان ماه‌های میلادی قرار گرفته است.