دو شنبه 20 اردیبهشت 1395=May 9,2016

واژه Transit که در فارسی به معنای «گذر» آورده شده، در اصطلاح نجومی به مفهوم عبور یک جرم از یک نصف النهار،‌یا از مقابل جرمی دیگر می باشد. دو سیاره عطارد و زهره در حالت «مقارنه زیرین» گاهی از روی قرص خورشید عبور می نمایند (برای عطارد 4 نوبت  در هر 33 سال و زهره 4 بار در هر 243سال)، ضمناً قمرهای مشتری هم می‌توانند سایه خو درا بر سطح این سیاره بیندازند.

گذر، شامل چه سیاراتی می‌شود؟

از آنجا که  دو سیاره عطارد و زهره بین زمین و خورشید در چرخشند، لذا گاهی اوقات شرایط مکانی این سه سیاره نسبت به خورشیدطوری خواهد بود،‌که می‌توان عبور سایه مانند یکی از آنها را از زمین بر روی قرص خورشید مشاهده نمود.

گذر عطارد به تعداد 13 یا 14 نوبت درهر قرن انجام می شود که می‌تواند در ماه های « می و نوامبر» معادل اردیبهشت و آبان باشد. علت آن برای عطارد این است که باید این سیاره نزدیک به یکی از دو نقطه از گره های (node) مدار خودیعنی یکی از دو نقطه‌ای که صفحه مدار زمین از آن می‌گذرد، باشد، و اینها در 9 می و یا 10 نوامبر( حدود 20 اردیبهشت و 20 آبان) است. در این ایام عطارد از یکی از دو گره های صعودی یا نزولی در جهت صورت های فلکی حَمل و میزان دیده می شود. در نوبت امسال زمان عمده برای گذر سیاره عطارد در پنج بخش و به قرار زیر است:

1. ساعت 18 : 42 : 15    اولین تماس : لبه عطارد به بدنه خورشید برخورد می‌کند

2. ساعت 30: 45 : 15     دومین تماس: تمامی کره عطارد برر وی بدنه خورشید می آید

3. ساعت 25: 27 : 19     مرکز عطارد به نزدیک‌ترین فاصله تا مرکز خورشید وارد می شود

4. ساعت 18 : 09 : 23    سومین تماس: لبه عطارد به لبه خورشید می‌رسد

5. ساعت 25 : 12 : 23  چهارمین تماس: تمامی کره عطارد از روی بدنه خورشید خارج شده

پیش بینی گذر‌های آینده عطارد از روی قرص خورشید

بعد از اتمام گذر سال 1395 و بین سال‌های 1398 تا 1457 خورشیدی (59سال) تعداد 8 گذر برای عطارد پیش بینی می شود که جدول و تاریخ آنها به قرار زیر می باشد:

1.   20 آبان 1398

2.    23 آبان 1411

3.   16 آبان  1418

4.   18 اردیبهشت 1428

5.   19 آبان  1431

6.   21 اردیبهشت 1441

7.   21 آبان 1444

8.   24 آبان 1457

تحلیلی بر چگونگی قابل دیدار شدن گذر عطارد در ایران و جهان

1- ایران دیدار گذر عطارد برای روز دوشنبه 20 اردیبهشت ماه امسال در ایران، به نحوی خواهد بود که آغاز آن از حدود یک ربع قبل از ساعت 16 روز دوشنبه بوده و دیدار آن در تهران تا قبل از غروب آفتاب و حدود ساعت 20 ادامه دارد، یعنی نزدیک به 4 ساعت طول می کشد. البته با داشتن ابزار ایمن و در شرائط جوی مناسب،این گذر قابلیت دیدار دارد. ستاره شناسان و علاقمندان خارج از تهران لازم است با توجه به مختصات جغرافیائی محل رصد خود، محاسبه کوچکی از لحاظ غروب آفتاب بنماید.

2- خارج از ایران گذرعطارد بر روی قرص خورشید در این نوبت یعنی در 9 ماه می 2016 به این ترتیب خواهد بود که، برای مناطق شمالی، مرکزی و شرقی اقیانوس آرام ، آلاسکا، غرب کانادا، غرب ایالات متحده ، مکزیک، امریکای مرکزی، شیلی و کشورهای منطقه پاتاگونیا(مانند آرژانتین ) پدیده گذر از قبل از طلوع خورشید انجام می شود.

مناطق شمالی و شرقی کانادا و در ایالات متحده از شرق خط واصل از ایالات‌های داکوتا بطرف نیواورلئان، دیگر مناطق امریکای جنوبی ، بیشتر مناطق اقیانوس اطلس، گرینلند، ایسلند، سواحل شمالی افریقا، بیشتر مناطق فرانسه و نیمی از کشور آلمان، انگلستان، کشور های اسکاندیناوی و اقیانوس منجمد شمالی قادر خواهند بود که کل عبور را مشاهده نمایند.

ضمناً برای ساکنان بقیه مناطق افریقا وآسیا ، گذر تا قبل از غروب آفتاب به پایان نمی رسد. در مناطق انتهائی آسیای شرقی، اندونزی، استرالیا، و اقیانوس منجمد جنوبی قادر به دیدار این پدیده نخواهند بود، چون در ساعات گذر، این مناطق در شب به سر می برند.

اطلاعات اضافی رصدی

در موقع گذر فاصله عطارد تا زمین 83 میلیون کیلومتر و تا خورشید هم به حدود 68 میلیون کیلومتر می رسد. ضمناً خورشید که عملاً داری قطری معادل 1392000 کیلومتر است ، در آسمان به قطر ظاهری 1901 ثانیه قوسی یا 6/31 دقیقه قوسی می رسد، در حالیکه عطارد با 4900 کیلومتر قطر در آسمان، دارای قطر ظاهری 12 ثانیه قوسی یعنی 158 برابر کوچکتر به نظر خواهد آمد ، و کوچکتر از آن خواهد شد که بتوان با چشم غیر مسلح آنرا به راحتی دید. در نهایت باید گفته شود که این لکه و یا نقطه در حرکت، در وسط برنامه گذر به فاصله 632 ثانیه قوسی تا لبه خورشید و 319 ثانیه قوسی تا مرکز خورشید فاصله می گیرد.

تذکر عمده به جهت ایمنی بیشتر رصد

هیچ گاه بطور مستقیم به خورشید نگاه نکنید! چون ممکن است تا حد کوری به چشم شما لطمه بخورد. لذا استفاده از وسائل ایمنی مانند فیلترهای مناسب خورشیدی توصیه می‌شود.

با آرزوی اینکه شما هم این گذر عطارد را ببینید!

احمد دالکی 20 فروردین 1395