"بنام آفریدگار"

مقدمه:

دانش ستاره شناسی را دیرینه می دانیم  چون از آن  هنگام که بشر بر  روی کره خاکی پا گذاشت و گوهرهای شب چراغ آسمان را نظاره کرد، براساس خصیصه کنجکاوی به طلوع و غروب مهر تابان و مهتاب عالم تاب و ستارگان توجه نمود و سعی در  پاسخگویی  مناسبی  به  سئوالات ذهنی خود در این زمینه داشته باشد. ظهور  ناگهانی دنباله دارها در آسمان و دهها رویداد آسمانی این رشته را به جذابترین گرایش موردتوجه بشر مبدل نموده به نحوی که همگان سعی در کسب این آگاهیها داشته و دارند  و امروزه به گروه خاص پژوهش در این زمینه صرفاً  تعلق ندارد و اینگونه بودکه در کنار اساتید و  پژوهشگران حرفه ای، گروه علاقمندان را تحت عنوان آماتور و یا شیفته و عاشق طبقه بندی نمودند. فعالیتهای محققان آماتور بدانجا پیش رفت که امروزه بنا بر برخی آمارها  بیش  از 70 %   اکتشافات  نجومی را به این قشر پرتلاش و بدون چشمداشت جامعه متعلق می دانند.  چار طاقی ها و دیگر بناهای مورد توجه در اختر شناسی، نمادی از مطالعات کاربردی، قرون بسیار دور هستند. با ظهور دین مبین اسلام و روی آوری ایرانیان دانش پژوه و علم دوست به فراگیری و استمرار مطالعات نجومی، شاید به جرات بتوان گفت مبنای پژوهشهای امروزی در زمینه دانش اخترشناسی نوین شدند. زمانی که چندین قرن قبل از تیکو براهه، ابوالوفای بوزجانی به حرکات انحرافی ماه پرداخت و بسیار پیش از رصدهای گالیله، رصدخانه همچون مراغه و سمرقند توسط حکیم طوسی  و  غیاث کاشانی  بنیان  گذاشته شد.  از خارج این کشور دانشجویان بورسیه می پذیرفتند! و ابزارهای نوینی را در این  رصدخانه ها  به  خدمت گرفتند.  تجهیزاتی که مبانی مهندسی در آنها کاملاً رعایت می شد. از آنجا که هر عمل مثبت همراه با عشق و دلبستگی از کارهای روزمرگی که به عنوان شغل محسوب می شود برتر دانسته شده و فرد آماتور با شیفتگی موضوعات نجومی را دنبال می کند و منجمان تاریخ علم کشورمان نیز اینگونه با حرارت و عشق، دانش اخترشناسی  را  دنبال  می کردند، پژوهشگران  حرفه ای  بودند که مدال افتخار عشق آماتوری را با مطالعاتشان عجین نموده بودند.

در عصر نوین ستاره شناسی، تلسکوپهای غول پیکر و رصدخانه های بسیار بزرگ برفراز قلل کوهها دور از دسترس بنیان گذاشته شدند و با سرعتی شگفت انگیز، اکتشافات و پژوهشهای نجومی پیش رفت به نحوی که علیرغم میل درونی مردم و رغبت ویژه ای که به این دانش داشته و دارند، گویا دانش ستاره شناسی از دسترس عامه خارج و ویژه افراد خاص شد و این در حالی است که خصیصه علم را بسیاری عامه فهم بودن و همگانی بودن آن می دانند. برای تحقق این مهم نیز آماتورها همچون همیشه پیشگام شدند.

* طرح روزی با عنوان  ستاره شناسی

در سال 1973 میلادی( 53 – 52  خورشیدی) فردی بنام داگ برگر در یکی از ایالات امریکا، با این هدف که بجای رفتن مردم به رصدخانه های دور از دسترس، رصد خانه ها و تلسکوپهای آنها به همراه کارشناسان نجوم به میان مردم بیایند و مجدداً به مردم کوچه بازار یادآور شوند که رشته ستاره شناسی همواره دانشی عمومی و در اختیار همگان است، شعار" برشما باد کشف کائنات "  که در سال 2009 میلادی( چهارصدمین سال بکارگیری تلسکوپ توسط، گالیله در عصر نوین اختر شناسی)  نیز همگانی  شد بر همین  پایه استوار شد. در هر حال  به  مرور  ایالتهای مختلف آمریکا نسبت به حرکت بزرگ روز ستاره شناسی پیوستند. با همراه شدن برخی از کشورهای جهان این مناسبت که به  روز نجوم  نام گرفته بود تبدیل به یک حرکت جهانی شد.

http://www.skyandtelescope.com/resources/astronomyday/3305556.html

* اقدام کشورمان در مسیری جهانی

طی سال پایانی دهه 70 خورشیدی و  با تاسیس انجمن نجوم آماتوری ایران، کارشناسان این مرکز با توجه به عنوان این مجموعه کشوری به فکر افتادند تا چنین حرکتی را در کشور آغاز نمایند. با عنایت به عدم گستردگی مبادلات اینترنتی در کشورمان، ضمن ارسال پیام به لیگ جهانی برگزار کننده این مناسبت که مسئولیت هماهنگی بین المللی را نیز بر عهده دارد، از طریق ارسال پستی لیگ، 2 عدد کتابچه دستورالعمل اجرایی و نحوه انتخاب روز جهانی نجوم، چند عدد پوستر این مناسبت که به شکل زیبایی، بخش سفیدی در پایین آن برای اعمال طراحی هر کشور و بیان بومی مطالب تعبیه شده بود و همچنین 50 عدد پوستر ماه که در روش انتخاب روز جهانی نجوم این جرم جایگاه ویژه دارد، به صندوق پستی انجمن نجوم آماتوری ایران از سوی لیگ مذکور دریافت شد.

* روز و هفته ستاره شناسی چه زمانی است؟

براساس مستندات کتابچه دریافتی که بعدها درتمامی پایگاههای  اینترنتی  جهان  نیز انعکاس  فراوانی  داشت  حد  فاصل 15 آوریل  تا 15 می هر سال روز شنبهای که به تربیع اول ماه نزدیک باشد، به عنوان روز جهانی ستاره شناسی انتخاب می شود و بدین روش نجومی هر سال روز نجوم با توجه به وضعیت ماه متفاوت خواهد بود علت انتخاب ماه نیز آن است که این جرم، نزدیکترین همسایه زمین و جرم دوست داشتنی زمینی هاست به این ترتیب در روز شنبه 15 اردیبهشت 1380 برای  اولین  بار در فرهنگسرای بهمن از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران ویژه برنامه ای همگام با جامعه جهانی به اجرا درآمد.

لازم به ذکر است طی حدود 15 سال اخیر از دوشنبه قبل از روز جهانی ستاره شناسی تا یکشنبه بعد از این مناسبت به عنوان "هفته نجوم" شناخته می شود و خوشبختانه در فرصتی بیشتر ترویج نجوم برای منجمان آماتور امکان پذیر شد که تعطیلی ملی هر کشور می تواند برای بزرگداشت هفته نجوم انتخاب شود.

http://www.astroday.net/History.html

* روز جهانی  یا ملی؟

نکته قابل تأمل در این بحث آنکه، چون مناسبتی با عنوان جهانی و از ورای مرزها مطرح شده است به واژه جهانی باید توجه خاص شود. چرا که هدف از اینگونه نامگذاری بیشتر آن است که مردم جهانی در یک روز واحد خواسته ای را بیان نمایند و این موضوع کاملا ً از " روز ملی " قابل تفکیک است. اساسا" هنر همگامی با جامعه جهانی در مفاهیم پذیرفته شده نشان از فرهنگ و تمدن صلح جویانه مردم شرق از جمله کشورعزیزمان ایران است، گذشته از آنکه اگر قرار باشد روز ملی در این زمینه داشته باشیم، با وجود مفاخری همچون ابوریحان بیرونی که روز بزرگداشت ایشان در روز 13 شهریور، در اوقات فراغت تابستان با آسمان صاف به مراتب صاف تر و شبهای با هوای بهتر، می تواند الگویی برای اعلام" روز ملی" در این زمینه باشد اما تا زمانی که تصور همنوایی با جامعه جهانی دازیم، به قوانین آن احترام بگذاریم، حتی طی مکاتباتی که با لیگ جهانی برگزار کننده انجام شد، مدیریت لیگ جهانی بر روز شنبه به عنوان روز رسمی(Official day) تاکید داشتند و تقارن آن با برخی مناسبتهای داخلی را عاملی برای جابجایی از روز شنبه به روز دیگر نمی دانستند!که مستندات این مکاتبه موجود است. براین اساس انجمن نجوم آماتوری ایران ضمن برنامه ریزی برای تمامی روزهای هفته جهانی ستاره شناسی همه ساله ویژه برنامه ای راهمزمان با جامعه جهانی به اجرا در می آورد و یکصدا با آماتورهای نجوم در جهان به ترویج این دانش کهن می پردازد. استفاده از روز تعطیل هفته نیز با این فرض فرصت مغتنمی است که نه با عنوان روز نجوم بلکه برای ترویج این دانش در هفته ای جهانی به این نام می تواند مورد توجه باشد.

* برخی آفتهای یک حرکت نو!

آنچه که نگران کننده می تواند باشد، اقدامات  اقتصادی آنهم  در مناسبتهای ترویجی است.  نه  به این معنا که یک  فعالیت الزاماً نمی تواند جنبه اقتصادی داشته باشد، اما در طول سال فرصتهای زیادی برای این موضوع فراهم است و شاید بتوان گفت اقدامات اقتصادی به ماهیت و جذابیت گامهای ترویجی می تواند لطمه وارد کند.

نکته مهم دیگر  آنکه از هدف ایجاد چنین روزی که که همان بردن نجوم به میان توده مردم است منجمان غافل بمانند مثلا ًدر کلان شهری همچون تهران فقط برنامه ها ویژه یک منطقه خاص نباشد و این حق مردم در دیگر مناطق پایتخت نیز هست که نجوم و تلسکوپ با بروشورها و کارشناسان به میان آنها برده شود و عشقمان نسبت به آسمان را با آنها تقسیم نماییم و به یاد داشته باشیم نجوم را به میان مردم ببریم و نه باز هم مردم را در روز عمومی سازی نجوم به رفتن به نقاط دور دست دعوت نماییم !

*بردن تلسکوپ به میان مردم- به همین سادگی

با وجود این بحث طولانی خوب است اشاره کنیم که برای ترویج نجوم چه فعالیتی در روز جهانی ستاره شناسی می توانیم داشته باشیم؟ تلسکوپ و یا هر ابزار رصدی خود را برداشته و به یک پارک و یا محل عمومی می بریم، جرم زیبایی همچون ماه تابان را از درون آن رصد کرده و افراد حاضر را برای مشاهده دعوت می کنیم. ضروری است برخی از پاسخهای مخاطبان را در حد توان جوابگو باشید. شما در یک گام جهانی برای ترویج  دانش کهن ستاره شناسی شرکت نموده اید. به همین سادگی و جذابیت.

تقسیم عشق به آسمان با بقیه مردم، آشنا کردن انها با اطلاعات نجومی، پرهیز دادن از خرافه ها و تفکیک آن از این دانش جذاب، معرفی مفاخر کشور و جهان، توزیع نشریات مرتبط برای ماندگار نمودن اطلاعات ارایه شده، بخشی از اقدامات افراد، گروهها و مراکز می تواند باشد که بدون داشتن مرز و محدودیت هر فرد یا گروه می تواند نسبت به بالا بردن آگاهی عمومی اقدام نماید.  بدیهی است در هر زمینه، ارایه دانش محض و کار آکادمیک وظیفه دانشگاهها و مراکز  علمی معتبر دنیاست و قطعاً حوزه آماتوری و آکادمیک می بایست از یکدیگر کاملاً تفکیک و باز شناسی شده و جایگاه حرکتهای خود جوش علمی بدور از تایید و رد دانشگاهی مورد ملاحظه جدی قرار گیرد.

آسمانتان صاف