شاید در خبرها خوانده باشید: پاییز امسال، نمایشی بزرگ اختصاص دارد به نزدیک شدن دنباله‌دار آیسان ISON C/2012 S1. گذار این دنباله‌دار از بخش داخلی منظومه شمسی از ظهور همه دنباله‌دارها از زمان دنباله‌دار هیل‌باپHale-Bopp در ۱۹۹۷ بیشتر پیش‌بینی شده است.

رصدگرهای بسیاری در ماه آینده قادر به اولین رصد خوب خود از این دنباله‌دار خواهند بود. اگر می‌خواهید این دنباله‌دار را خودتان ببینید، در این نوشته همه آنچه را که نیاز به دانستنش دارید، خواهید یافت!

این دنباله‌دار را آرتیوم-کیسلوودسک و ویتالی نِوسکی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۲ با استفاده از تلسکوپ بازتابی ۰.۴ متری «شبکه بین‌المللی علمی بصری»International Scientific Optical Network- ISON کشف کردند. این دنباله‌دار از نقطه‌نظر زمینی ما این تابستان به تازگی در آسمان بامدادی قابل رویت شده است.

البته گمانه‌زنی‌های بسیاری شده که آیا این دنباله‌دار، «دنباله‌دار قرن» که در حضیض خورشیدی «به روشنی ماه کامل» بدرخشد، خواهد بود یا نه. ما از ابتدای امسال (۲۰۱۳) با جان بارتل، رصدگر پیش‌کسوت دنباله‌دارها، در تماس بودیم تا بدانیم رصدگران در اواخر سال ۲۰۱۳ چه انتظاراتی می‌توانند از این دنباله‌دار داشته باشند. ما همچنین تاریخچه‌ای از موارد دیده شدن این دنباله‌دار در گذشته و آینده ترتیب داده‌ایم که در ضمنی که آیسان به سمت زیارتگاه خود در حضیض خورشیدی می‌رود و به عنوان گاو پیشانی سفید مناسبی برای«داستان آخر دنیای این هفته» در می‌آید، می‌توانید بخوانید.

حالا زمانش رسیده که به جنبه‌های نجومی رصد دنباله‌دار آیسان بنگریم و بررسی کنیم که تا این دنباله‌دار در ۲۸ نوامبر به حضیض خورشیدی برسد، شما انتظار چه‌ها را می‌توانید بکشید.

منجمان آماتور پیشرفته هم الآن هم شروع به گرفتن تصاویر خوب از دنباله‌دار آیسان کرده‌اند که در حال حاضر با قدری حدود +۱۲ در صورت‌فلکی خرچنگ می‌درخشد [تاریخ مقاله ۲۳ سپتامبر است- مترجم]. و اگرچه ماموریت تاثیر عمیق/اپوکسی Deep Impact/ EPOXI ناسا آماده برای شروع است، اما برنامه‌های دیگری هم در جریان است برای مریخ‌نورد کنجکاوی و مدارگرد مریخ ریکانِسِنس که برای تصویربرداری از دنباله‌دار، هنگامی‌که در اول اکتبر به کم‌ترین فاصله یعنی ۰.۰۷۲۴ واحد نجومی برابر یا ۱۰٫۸۳۰٫۰۰۰ کیلومتر از سیاره سرخ می‌رسد، اقدام کنند. اگر این ماموریت به موفقیت بیانجامد، نخستین‌بار خواهد بود که دنباله‌داری از سطح دنیایی دیگر رصد شده است.

در حاضر، آیسان درخششی حدود یک قدر زیر منحنی نور دارد (عکس زیر را ببینید)، ولی این تنها مطلب عجیب درباره دنباله‌دارها که اکنون درباره آیسان صادق است، نیست. حتی همین الآن هم صحبت‌های رو به افزایشی هست مبنی بر اینکه «آیسان دنباله‌داری‌ست که انگار ایراد دارد»؛ اما نانسی اتکینسون از مجله یونیورس تودی (جهان امروز) در نوشتهٔ تازه خود آورده است که هنوز برای این گفته‌ها زود است. سوال اساسی این است که رفتار آیسان هنگامی که به حضیض خورشیدی برسد، چه خواهد بود و آیا این دنباله‌دار، گذار ۱.۱ میلیون کیلومتری خود را از بالای سطح خورشید در ۲۸ نوامبر تاب خواهد آورد و باقی خواهد ماند؟ گذاری که آن را تبدیل به دنباله‌داری تمیز در آسمان بامدادی هفته‌های آخر پاییز امسال خواهد کرد.

آیسان هم اکنون نیز شروع کرده به نمایش دم کوتاه و تیغ‌تیغی خود در تصاویر آماتوری. تسوتومو سِکی تخمین زده بود که این دنباله‌دار در ۱۶ سپتامبر با قدری در حدود +۱۱.۱ درخشیده است. البته به یاد داشته باشید که هنگامی که از درخشندگی دنباله‌دارها سخن می‌گوئیم، باید احتیاط کرد: برخلاف ستارگان که اساساً منابع نقطه‌ای نور هستند، درخشندگی یک دنباله‌دار در سطحی گسترده پخش شده؛ بنابراین دنباله‌دار ممکن است کم‌نور‌تر از قدری به نظر آید که رسماً درباره آن اعلام می‌شود، وضعیتی که در مورد سحابی‌های نشری هم صادق است. پس اگرچه قدر +۶، مرز رویت با چشم غیرمسلح است، اما شرط می‌بندم که بیشتر دوستان تا زمانی که قدر این دنباله‌دار به +۴ یا این حدود نرسد، نخواهند توانست آیسان را با چشم تنها و بدون ابزار اپتیکی در مناطق اطراف شهرها ببینند.

پخش‌شدگی نور به سمت جلو از عوامل دیگری است که درمیزان درخشندگی پیش‌بینی‌شده یک دنباله‌دار نقش دارد. شماره نوامبر مجله ستاره‌شناسی(استرونومی) مقاله خوبی درباره این پدیده دارد. جالب است ذکر شود که آیسان در ردیف «۹» در جدول مقیاس نقطه جمع‌شده در این مقاله، درست زیر حد «بزرگی» یک دنباله دار قرار می‌گیرد؛ جایگاهی که در مقابل آن در دریف ۱۵، دنباله‌دار مسیرخورشیدی C1965 S1 Ikeya-Seki قرار می‌گیرد[دنباله‌دار مسیرخورشیدی sungrazing comet طبقه ویژه‌ای از دنباله‌دارها است که به هنگام حضیض خورشیدی، فاصله بسیار کمی با خورشید دارند. [در این‌باره در ویکی‌پدیا بیشتر بخوانید- مترجم]. دنباله‌دار ردیف «۹» معروف دیگر، دنباله‌دار C/1996 B2 Hyakutake است که در ۲۵ مارس ۱۹۹۶ از فاصله ۰.۱۰۱۸ واحد نجومی برابر با ۱۵.۸ میلیون کیلومتر از زمین گذشت.آیسان روز بعد از کریسمس از فاصله ۰.۴۲۹ واحد نجومی برابر با ۶۴.۲ میلیون کیلومتری زمین می‌گذرد. بروس ویلیس می‌تواند برای این یکی خانه بماند!

در این قسمت گذر آیسان در حینی که با شتاب وارد بخش داخلی منظومه شمسی می‌شود، به صورت جزءبه‌جزء آورده می‌شود:

۲۵ سپتامبر: آیسان از مرز صورت‌فلکی خرچنگ عبور کرده و وارد شیر شد.

۲۷ سپتامبر: آیسان از ۲ درجه شمال سیاره بهرام گذشت.

اول اکتبر: هلال کاهنده ٪۱۲ ماه از ۱۰ درجه جنوب بهرام و آیسان گذشت.

اوایل اکتبر: آیسان قدر +۱۰ را شکست و با دوربین‌های دوچشمی یا تلسکوپ‌های کوچک قابل‌دیدن است.

۴ اکتبر: روز ماه نو. پس از آن، ماه از آسمان بامدادی خارج شد که دو هفته زمان برای بهترین رصدها را به دنبال آورد.

۱۰ اکتبر: آیسان وارد دید دوربین استریو سچی STEREO/SECCHI ناسا می‌شود.

۱۶ اکتبر: آیسان تنها با فاصله ۲ درجه از شمال‌-شمال‌شرق ستاره درخشان دل‌شیر عبور می‌کند و به این ترتیب یک راهنمایی فوق‌العاده فراهم می‌شود که بتوان این دنباله‌دار را به راحتی با دوربین دوچشمی شکار کرد.

۱۸ اکتبر: ماه، کامل شده و پس از آن وارد آسمان بامدادی می‌گردد.

۲۶ اکتبر: در حالی‌که آیسان از ۳ درجه‌ای کهکشان‌های سه‌گانه صورت‌فلکی شیر (ام۹۵، ام۹۶ و ام۱۰۵) می‌گذرد، یک فرصت عالی برای عکاسان نجومی فراهم می‌شود.

۳۰ اکتبر: هلال ماه با ٪۱۷ تابندگی از فاصله ۶ درجه‌ای جنوب آیسان می‌گذرد.

اوایل نوامبر: دنباله‌دار آیسان ممکن است برای رصدگران حاضر در محوطه‌های با آسمان تاریک وارد مرحله قابل‌دید با چشمان غیرمسلح شود.

۳ نوامبر: یک خورشیدگرفتگی دوگانه (حلقوی-کلی) قابل‌دیدن در اقیانوس آرام و مناطق مرکزی آفریقا رخ می‌دهد. برای رصدگران در جاهای مناسب می‌تواند امکان آن فراهم شود که هنگام خورشیدگرفتگی کلی که آسمان در تاریکی فرو می‌رود، بتوانند چشم‌اندازی از آیسان را در روز بگیرند؛ البته این بستگی دارد به اینکه مرحله کلی خورگرفت چقدر زمان گیرد و آسمان چقدر با شتاب به نور روز بازگردد. پس از آن، ورود ماه به فاز جدید نیز بدان معناست که دو هفته پس از آن، زمان رصد بسیار خوب دنباله‌دار آیسان در بامداد فراهم می‌شود.

۵ نوامبر: آیسان از مرز صورت‌فلکی شیر گذر کرده و وارد صورت‌فلکی دوشیزه می‌شود.

۷ نوامبر: آیسان در فاصله کم‌تر از یک درجه از ستاره قدر +۳.۶ زاویةالعوا(بتای دوشیزه) می‌گذرد.

۸ نوامبر: آیسان در ۲۰:۰۰ یو‌تی ساعت جهانی در صورت‌فلکی دوشیزه از نقطه اعتدال پائیزی می‌گذرد و وارد نیمکره سماوی جنوبی و جنوب استوای سماوی می‌شود.

۱۴ نوامبر: آیسان با فاصله کم‌تر از یک درجه از جنوب کهکشان قدر دهمNGC4697 می‌گذرد.

۱۷ نوامبر: ماه کامل می‌شود و وارد آسمان بامدادی می‌گردد.

۱۸ نوامبر: آیسان از فاصله تنها ۰.۳۸ درجه شمال ستاره درخشان سماک‌اعزل(اسپور- آلفا دوشیزه) می‌گذرد.

۲۲ نوامبر: آیسان وارد صورت فلکی ترازو (میزان) می‌گردد.

۲۳ نوامبر: آیسان به‌ترتیب در ۴.۷ درجه جنوب-جنوب‌غرب سیاره تیر و ۴.۹ درجه جنوب-جنوب‌غرب کیوان می‌نشیند.

۲۵ نوامبر: آیسان به ملاقات دنباله‌دار معروف دیگری می‌رود و از فاصله تنها ۱.۲ درجه جنوب دنباله‌دار کوتاه‌مدت2P/Encke که قدر آن احتمالاً +۸ خواهد بود، گذر خواهد کرد.

۲۷ نوامبر: آیسان وارد میدان دید کوروناگراف سوهو SOHO به نامLASCO C3 می‌شود. [کوروناگراف coronagraph یک ابزار جانبی تلسکوپیک است که طراحی شده تا نور مستقیم یک ستاره را سد کند که در نتیجه بتوان اشیاء نزدیک به آن ستاره را رصد کرد؛ اشیائی که اگر کوروناگراف نباشد، در نور آن ستاره گم خواهند شد و قابل دیدن نخواهند بود.مدخل ویکی‌پدیای انگلیسی http://en.wikipedia.org/wiki/Coronagraph- مترجم]

۲۸ نوامبر: آیسان در حدود ۲۳:۰۰ یوتی ساعت جهانی به حضیض خورشیدی می‌رسد.

پس از آن دیگر زمان شرط‌‌بندی و گمانه‌زنی به پایان رسیده. روزهای قبل از حضیض خورشیدی روزهایی وخیم و هیجان‌انگیزند: آیسان دور خورشید می‌گردد و سرنوشت نجومی خود را ملاقات می‌کند. آیا این دنباله‌دار سپس به گروه دنباله‌دارهای خوب و مهم گذشته می‌پیوندد؟ آیا دست‌نخورده و بی‌آسیب می‌ماند یا اینکه به نحوی دیدنی خرد و تکه‌تکه می‌شود؟ برای دانستن ادامه داستان باید منتظر حضیض خورشیدی بمانیم و سپس باز هم در اواخر نوامبر اخبار را به‌روز کنیم.

فراموش نکنید که دنباله‌دار C/2013 R1 که همین تازگی کشف شده است، هم در اواخر امسال (سال میلادی) قابل رصد خواهد بود.

منبع: Universetoday