رؤیت هلال | نويسنده : امیر فراقی وایقان | 38699 بازدید | 0 دیدگاه
رؤیت هلال یکی از فعالیت‌های جذاب در حوزه نجوم رصدی می‌باشد. معیار بابلی‌ها ، تهیه ضابطه‌های رؤیت هلال توسط دانشمندانی چون یعقوب بن طارق، بتانی، حبش حاسب(ضابطه انحطاط)، خواجه نصیر(ضابطه بعد سُوی بعد معدل) و.... که در زیج‌های مختلف آورده‌اند نشان دهنده توجه دانشمندان و منجمان قدیم به این زیبایی محسور کننده صبحگاهان و شامگاهان است.
«در نجوم دوره‌ی اسلامی یکی از مهمترین شاخه‌های نجوم رصدی، رؤیت هلال ماه بوده است. چون اخترشناسان یونان به این موضوع نپرداخته بودند و از سوی دیگر برای مسلمانان اهمیت دینی نیز داشته است.(گیاهی یزدی، حمید رضا- نمودهای محاسباتی و رصدی ضابطه‌های رؤیت هلال ماه در نجوم دوره اسلامی)» امروزه نیز رؤیت هلال برای بسیاری از منجمان سرتاسر دنیا اهمیت دارد. معیارهای رؤیت هلالی چون فادرینگهام(1910)، ماوندر(1911)، یالوپ(1998) و رصدهای متعدد منجمانی چون جیمز استم و تلاش آن‌ها برای رکورد شکنی، بیانگر اهمیت علمی-رصدی رؤیت هلال است. رؤیت هلال ماه مجموعه فعالیت‌هایی صرفاً علمی است و انجام برخی فرائض دینی و همچنین روایات و احادیث متعدد باعث افزایش توجه مسلمانان به رؤیت هلال ماه شده است. در سال‌های اخیر این توجه و حساسیت رنگ و بوی علمی‌تری به خود گرفته و رصدگران و پژوهشگران متعددی در سراسر کشور در همراهی با سایر منجمان در کشورهای دیگر به رصد و پژوهش پیرامون رؤیت هلال ماه پرداخته‌اند. هدف از آوردن این سطور پیش از بررسی وضعیت رؤیت پذیری هلال ماه شوال 34 بدین جهت بود که در ماه رمضان و مخصوصاً اواخر آن توجه به رؤیت هلال در جامعه بسیار افزایش پیدا می‌کند و برخی به اشتباه رؤیت هلال ماه را صرفاً به مسائل فقهی ارتباط می‌دهند در صورتی که همانطور که گفته شد رؤیت هلال ماه فعالیتی صرفاً علمی است و در ماه‌های رمضان و شوال هیچ تفاوتی با سایر ماه‌های سال ندارد. البته گفتنی است که حساسیت‌های جامعه برای هلال رمضان و شوال باعث می‌شود که به نوعی توجه مردم به آسمان و اجرام آسمانی چون ماه جلب شود و با تلاش منجمان و گروه‌های نجومی (مخصوصاً در سال‌های اخیر) دانش نجوم و بحث رؤیت هلال ماه در بین مردم بصورت علمی ترویج یابد و جامعه با این موضوعات آشنا شود.
دیدار با هلال شوال 1434 در شامگاه سی‌امین روز ماه مبارک رمضان میسر است. وضعیت پارامترهای ماه، مخصوصاً ارتفاع به‌گونه‌ای نیست که انتظار رؤیت هلال را در شامگاه چهارشنبه 29 رمضان 1434 برابر با 16 امرداد 1392 داشته باشیم.
در موارد خاص که در هنگام غروب خورشید ارتفاع ماه بسیار پایین است و احتمال رؤیت داده نمی‌شود رصدگران خبره و با تجربه با تجهیزات مجهز و بسیار قوی اپتیکی در رصدگاه‌هایی با آسمان پاک و با حداقل غبار و رطوبت اقدام به رؤیت هلال در روز و قبل از غروب خورشید می‌نمایند. به احتمال بسیار زیاد از این روش رؤیت هلال که «هلال در روز» نام دارد روز چهارشنبه استفاده شود. ولی در مورد موفقیت و یا عدم موفقیت این روش به علت نوپا بودن آن و کمبود داده‌ها و گزارش‌های رصدی نمی‌توان پیشاپیش بحث کرد و باید منتظر گزارش‌های احتمالی ماند. نکته بسیار مهم این است که همانطور که گفته شد رصدگران خبره و با تجربه رؤیت هلال با تجهیزات و ابزار بسیار دقیق و مجهز اقدام به رؤیت هلال در روز می‌نمایند لذا توصیه اکید می‌شود سایر رصدگران و علاقمندان برای جلوگیری از آسیب دیدن ابزار و مخصوصاً چشم هایشان اقدام به رؤیت هلال در روز ننمایند.
در جداول زیر وضعیت پارامترهای محاسباتی هلال ابتدا برای شامگاه 16 امرداد و سپس برای شامگاه 17 امرداد به همراه مختصر توضیحاتی، مشاهده می‌کنید:
جدول- 1: وضعیت پارامترهای محاسباتی هلال ماه در شامگاه 16 امرداد 1392
هلال شامگاهی شوال 1434هجری قمری | |||||||
شامگاه چهارشنبه 16 امرداد 1392 شمسی مطابق با 29 رمضان 1434 هجری قمری و برابر با 7 آگوست 2013 | |||||||
محاسبات در سیستم مکان مرکزی Topo centric و با لحاظ اثر شکست نور در جو (Refraction ON ) | |||||||
تبریز | زاهدان | بندر عباس | ساری | مشهد | ایلام | تهران | شهر |
38:05N,46:18E | 29:30N,60:52E | 27:10N,56:18E | 36:32N,53:03E | 36:16N,59:38E | 33:35N,46:24E | 35:40N,51:26E | مختصات |
20:25:18 | 19:7:32 | 19:34:17 | 19:56:07 | 19:28:55 | 20:20:28 | 20:01:52 | لحظه غروب ماه |
281d 20m 17s | 280d 27m 47s | 280d 11m 20s | 281d 12m 08s | 281d 15m 10s | 280d 43m 54s | 281d 03m 38s | سمت ماه در لحظه غروب ماه |
------ | 73d | 75d | ------ | ------ | 83d | ------ | طول کمان |
------ | 0.66 % | 0.68 % | ------ | ------ | 0.73 % | ------ | فاز ماه |
------ | 0h 03m 13s | 0h 05m 22s | ------ | ------ | 0h 01m 27s | ------ | مکث ماه |
20:27:52 | 19:14:19 | 19:28:55 | 19:57:51 | 19:31:02 | 20:19:01 | 20:02:41 | لحظه غروب خورشید |
291d 31m 06s | 289d 15m 52s | 288d 47m 27s | 291d 02m 28s | 290d 58m 09s | 290d 12m 43s | 290d 47m 11s | سمت خورشید در لحظه غروب خورشید |
------ | 280d 05m 14s | 279d 36m 35s | ------ | ------ | 280d 32m 26s | ------ | سمت ماه در لحظه غروب خورشید |
-0d 38m 23s | 0d 20m 13s | 0d 44m 49s | -0d 30m 45s | -0d 34m 34s | 0d 00m 43s | -0d 21m 54s | ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید |
------ | -09d 10m 37s | -09d 10m 53s | ------ | ------ | -09d 40m 17s | ------ | اختلاف سمت ماه و خورشید در لحظه غروب خورشید |
09d 48m 26s | 09d 12m 10s | 09d 15m 17s | 09d 35m 29s | 09d 25m 10s | 09d 40m 32s | 09d 36m 27s | جدایی زاویه ای |
18.12 h | 16.89 h | 17.14 h | 17.62 h | 17.17 h | 17.97 h | 17.70 h | سن ماه |
399086.58 km | 399225.70 km | 399198.16 km | 399143.48 km | 399194.17km | 399103.37 km | 399134.33 km | فاصله ماه از زمین |
*ارتفاع منفی ماه بیانگر غروب ماه قبل از خورشید است.
*در مناطقی که ماه قبل از خورشید غروب می‌کند از ذکر برخی پارامترها خودداری و از علامت ------ استفاده می‌شود.
راهنمای اختصارات انگلیسی:- s : ثانیه (Second)
- m : دقیقه (Minute)
- h : ساعت (Hour)
- d : درجه (Degree)
همانطور که در جدول پارامترها مشاهده می‌کنید به علت منفی بودن عرض دایره البروجی ماه، هلال ماه در ارتفاع بسیار پایینی تشکیل می‌شود. به طوری که در نیمی از کشور(مرکز، پهنه شمالی، شرق و غرب کشور) همانطور که در نقشه رؤیت پذیری هلال ماه مشاهده می‌کنید(شکل-1) ماه قبل از خورشید غروب می‌کند و در نیم دیگر کشور چند دقیقه پس از غروب خورشید، ماه غروب می‌کند و در نتیجه همانطور که گفته شد رؤیت هلال در شامگاه 29 رمضان 34 بسیار بعید به نظر می‌رسد. با توجه به جدایی زاویه‌ای ماه در این هلال و مقایسه آن با رکورد ثبت شده قبلی (در 29 بهمن 1385، گروه اصفهان-سیرجان توانستند هلال ماه صفر 1428 را با جدایی زاویه‌ای 9:17 و سن 16:08 ساعت از رصدخانه نیاسر کاشان با تلسکوپ 8 اینچی در روز شکار نمایند. رستمی، میرسعید- 96 هلال ماه در سال 1392، ص.4 ) این احتمال وجود دارد که در صورت داشتن شرایط ایده آل رصدی مثل آسمانی بسیار تمیز و عاری از غبار با حداقل رطوبت، در ارتفاعات، با ابزار اپتیکی قوی و مجهز؛ رصدگران خبره و با تجربه بتوانند هلال ماه را در روز شکار نمایند.
- ___ سبز: قابل رؤیت با چشم غیر مسلح
- ___ صورتی: ممکن است با چشم غیر مسلح رؤیت شود
- ___ آبی : با چشم مسلح و ابزار اپتیکی قابل رؤیت است
- ___سفید: هلال قابل رؤیت نیست
- ___ قرمز: هلال قابل رؤیت نیست (هلال زیر افق است)
*---- بیانگر غروب ماه قبل از غروب خورشید است
جدول- 2: وضعیت پارامترهای محاسباتی هلال ماه در شامگاه 17 امرداد 1392
هلال شامگاهی شوال 1434هجری قمری | |||||||
شامگاه پنج‌شنبه 17 امرداد 1392 شمسی مطابق با 30 رمضان 1434 هجری قمری و برابر با 8 آگوست 2013 | |||||||
محاسبات در سیستم مکان مرکزی Topo centric و با لحاظ اثر شکست نور در جو (Refraction ON ) | |||||||
تبریز | زاهدان | بندر عباس | ساری | مشهد | ایلام | تهران | شهر |
38:05N,46:18E | 29:30N,60:52E | 27:10N,56:18E | 36:32N,53:03E | 36:16N,59:38E | 33:35N,46:24E | 35:40N,51:26E | مختصات |
20:56:29 | 19:52:28 | 20:10:06 | 20:28:02 | 20:00:59 | 20:53:41 | 20:34:11 | لحظه غروب ماه |
276d 10m 05s | 275d 48m 07s | 275d 37m 26s | 276d 08m 42s | 276d 13m 18s | 275d 50m 37s | 276d 03m 31s | سمت ماه در لحظه غروب ماه |
161d | 160d | 160d | 160d | 160d | 161d | 161d | طول کمان |
3.16 % | 2.99 % | 3.02 % | 3.09 % | 3.03 % | 3.14 % | 3.10 % | فاز ماه |
0h 29m 45s | 0h 39m 00s | 0h 41m 57s | 0h 31m 15s | 0h 31m 01s | 0h 35m 39s | 0h 32m 33s | مکث ماه |
20:26:44 | 19:13:28 | 19:28:09 | 19:56:47 | 19:29:58 | 20:18:03 | 20:01:38 | لحظه غروب خورشید |
291d 08m 44s | 288d 55m 54s | 288d 28m 05s | 290d 40m 43s | 290d 36m 24s | 289d 51m 49s | 290d 25m 35s | سمت خورشید در لحظه غروب خورشید |
271d 48m 08s | 271d 16m 19s | 271d 07m 13s | 271d 43m 30s | 271d 51m 49s | 271d 10m 17s | 271d 33m 08s | سمت ماه در لحظه غروب خورشید |
05d 03m 29s | 07d 34m 13s | 08d 22m 46s | 05d 27m 41s | 05d 26m 03s | 6d 33m 19s | 05d 46m 41s | ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید |
-19d 20m 36s | -17d 39m 35s | -17d 20m 53s | -18d 57m 14s | -18d 44m 35s | -18d 41m 32s | -18d 52m 27s | اختلاف سمت ماه و خورشید در لحظه غروب خورشید |
20d 09m 24s | 19d 28m 09s | 19d 32m 53s | 19d 54m 15s | 19d 41m 44s | 20d 01m 19s | 19d 55m 41s | جدایی زاویه ای |
42.10 h | 40.88 h | 41.12 h | 41.60 h | 41.15 h | 41.96 h | 41.68 h | سن ماه |
396168.96 km | 396326.12 km | 396294.69 km | 396233.31 km | 396290.80km | 396187.63 km | 396222.90 km | فاصله ماه از زمین |
راهنمای اختصارات انگلیسی:
- s : ثانیه (Second)
- m : دقیقه (Minute)
- h : ساعت (Hour)
- d : درجه (Degree)
همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید وضعیت پارامترها به گونه ای است که پیش بینی می‌شود در سرتاسر کشور با چشم غیرمسلح بتوان هلال ماه را در شامگاه 17 امرداد 92 شکار کرد. توجه داشته باشید که عرض دایره البروجی منفی ماه باعث شده است با وجود گذشت بیش از 41 ساعت از لحظه مقارنه ماه و خورشید، هلال ماه همچنان در ارتفاع پایین قرار گیرد و این موضوع رؤیت هلال ماه را با چشم غیرمسلح کمی با مشکل روبرو می‌کند به نحوی که دوستان پهنه شمالی کشور برای رؤیت این هلال با چشم غیر مسلح نیاز به افقی باز و تمیز دارند. پیشنهاد می‌شود دوستان کم‌تجربه تر برای افزایش مهارت‌های رصدیشان حتماً برای رؤیت این هلال اقدام نمایند.
- ___ سبز: قابل رؤیت با چشم غیر مسلح
- ___ صورتی: ممکن است با چشم غیر مسلح رؤیت شود
- ___ آبی : با چشم مسلح و ابزار اپتیکی قابل رؤیت است
- ___سفید: هلال قابل رؤیت نیست
- ___ قرمز: هلال قابل رؤیت نیست (هلال زیر افق است)
در صورت اقدام برای رؤیت این هلال و یا هلال‌های دیگر در سایر ماه‌های قمری (صبحگاهی یا شامگاهی) حتماً از مجموعه فعالیت‌های رصدی خود طی رؤیت هلال ماه بدون توجه به نتیجه نهایی آن، گزارشی دقیق و علمی تهیه نمایید و آن را با سایر منجمان به اشتراک بگذارید.
و در آخر این نوشتار را با ابیاتی از حضرت حافظ به پایان می‌رسانیم:
جهان بر ابروی عید از هلال وسمه کشید هلال عید در ابروی یار باید دید
شکسته گشت چو پشت هلال قامت من کمان ابروی یارم چو وسمه بازکشید
+ پی نوشت:
برای مطالعات بیشتر در زمینه رؤیت هلال:
- ماه نو، مبانی علمی رؤیت هلال- چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی(به نشر)
برای مطالعه پیش‌گزارش‌های هلال ماه شوال 1434:
- رستمی، سید قاسم- رؤیت هلال 29 رمضان وابسته به دیدن هلال 28 رمضان!
http://www.ugcs.ir/images/stories/PreReport/1434/shawwal_1434-2.pdf
برای مشاهده نمونه گزارش‌های رؤیت هلال ماه‌های قمری:
- بخش رویت هلال، پایگاه اینترنتی انجمن نجوم آماتوری ایران (www.iaas.ir)
دریافت این مطلب به صورت PDF
نويسنده : امیر فراقی وایقانکارشناس ارشد زمین شناسی - تکتونیک و دانشجوی زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو انجمن نجوم آماتوری ایران از سال 1385
اشتراک گذاری در:
تعداد بازدیدکنندگان: 2343054
مخاطبین آنلاین: 41
- سایت انجمن نجوم آماتوری ایران مجاز به ویرایش ادبی دیدگاه‌ها است.
- دیدگاه‌هایی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی و موارد مغایر با قوانین کشور باشند منتشر نخواهند شد.
- دیدگاه‌ها پس از تأیید منتشر می‌شوند.